323
bütün sesler belli modifikasyona uğramaktadırlar”: daçjım (benim taşım), oysa özel olarak taş
kelimesi de vardır vb.
23
Tablo 1.
Türk dilleri evriminin çağları
II
III
IV
V
VI
10
mln.
2.4
mln.
240
bin.
7.6
bin.
1.2
bin.
Nidalar
İlk kökler
Zamirler,
İlk gövdeler,
Kelime yapımı
Kelime
şekilleri
Kelime
çekimi
Çok
yüklemli-
lik, sözlü
metin
Ural-Altay
Altayca
Türkçe
Sözlü ritim
Heceli+
sözlü
ritim
heceli+
sözlü+
Sözcesel
ritim,
çağın sonuna
doğru
aynı
zamanda
cümle ritmi
de vardır.
Sözlü
metnin
tonlamalı-
ritimli
biçimle-
nişi
Tabloya ait not: 1.
Kronoloji, söz konusu çalışmada müzakere olunmadan kabul
edilmektedir.
24
Ancak şu da vurgulanmalı ki, İlk Altaycanın çöküşüyle bağlı olarak nitelendirilen
23
Rassadin V. İ. Morfologiya tofalarskogo yazıka v sravnitel’nom osveşenii. M., 1978, s. 9 (Tofalar Dilinin Şekil
Bilgisinin Karşılaştırmalı İncelenmesi).
24
Sheka Yu. V. Elementı teori sintaksiçeskoy svyazi i intonologii v sinxroniçeskom i diaxroniçeskom osveşenii.
BY. 1992, No 5 (Sözdizimsel İlişki ve İntonoloji Teorisi Unsurlarının Eşzamanlı ve Artzamanlı Olarak İncelenmesi);
324
çağın (7, 6 bin yıl önce) sınırı, prensipçe M.Ö. 7000 (S.A. Starostin) ve M.Ö. 1000 yıllarına
(O.P.Sunik) ilişkin araştırma yapan çeşitli araştırıcıların bilimsel verileriyle uygun
düşmektedir
25
.
Yukarıda belirtilen önerge veya tarihî sınıflandırma, zaman itibariyle hem aynı bir fonetik
ilk kelimenin (birinci önerilen tipi), hem de iki farklı ilk kelimenin (ikinci önerilen tipi)
türemesini ihtiva edebilmektedir. Son hâlde genel birleşme biçimindeki ilk kelimelerin arasında
karşılaştırma bulunmaktadır. Söz konusu genelleşmiş birleşme, sonraki aşamanın (IV-V) daha
yüksek sözcesel ritmini oluşturmamış veya başka bir deyişle daha genelleşmiş ve tâbi kılıcı
nitelikli olmamıştır. Cümle unsurlarının cümledeki sıralanması ise, ikinci tipe göre şöyledir:
“yorum” (duygusal) + “konu” (göreceli olarak rasyonel, sakin). Söz konusu çağın genelleşmiş
cümlesinin gösterilen ikinci öğesi, ortama göre ve aynı zamanda ilk defa sözdizimsel olarak da
ifade edilen ve çağdaş zamirlerin ve edatların bütün derecelerinin anlamlarıyla şartlanmış olan ilk
zamirdir. Genelleşmiş cümlede bir ifade parçasının ilk zamir olma yeteneği, ilk kelimenin
işlevsel ve sözdizimsel özellikli son pozisyonuyla bütünlükte şartlanmıştır.
III-IV. çağlara (aynı zamanda II-III. çağlara) ilişkin belirtilen birinci tip genel önergenin
çağdaş işlevsel ve sosyal yığını ve aynı zamanda ifadesi, ses yansıması (onomatope) olayından
ibarettir. Söz gelimi: Tuvaca ta ( veya tang, tang ıynan) ‘belirsiz’, ‘bilmiyorum’; çaçam ay
‘istemiyorum’, ‘olmayacağım’; ma ‘al’, ‘götür’; Rusça na (al, götür), tpru (dur) vb. Sonuncu, ana
(proto-) dil veya Türkçe nitelikli bir dil işaretidir. Bu ifadelerin özelliği, anlamlarının her zaman
dil dışı verilerde (jest, mimik, somut bir ortam) yer almasının yanı sıra, ifade edenin dışında
bulunmasından oluşmaktadır. Bundan dolayı, anlamın ve şeklin özel bir dil işareti olarak
birleşmesi, burada söz konusu değildir. III-IV. çağlara ilişkin ikinci tip genel önergenin
içeriğindeki ilk zamirler, çağdaş yığınıyla son pozisyonlu edatlardır. Edatlar (aynen zamirler gibi)
son pozisyona konulmuş ilk nidalardan türemiştir. Edat mahiyet itibariyle son pozisyondaki bir
nidadır. O, söz konusu pozisyonda hem daha sakin (rasyonel) bir unsur olarak hem de ikincil
Yine onun: Gipoteza o vozmojnıx etapax yazıkovoy evolytsii. VY. 1994, No 1 (Dil Evriminin Mümkün Evreleri
Üzerine Varsayım).
25
Tenişev E. R.Altayskie yazıki//yazıki mira. Tyurkskie yazıki. M.,1997,s. 8. (Altay Dilleri//Dünya Dilleri. Türk
Dilleri). “ İlk Türkçe çağları, altı döneme ve dönemler arası geçiş evrelerine ayrılmıştır. Söz konusu çağlarda gelişen
dil-konuşma olguları ve olayları evrimi, kronolojik olarak belirlenen dönemler arası geçiş aşamalarında tespit
olunmuştur. Eski Türkçe öncesi çağlara ilişkin lengüistik açıklama ise, makalede genel öneri olarak
adlandırılmıştır”(Çevirmenin notu).