M. M. Musayev

323 

 

bütün  sesler  belli  modifikasyona  uğramaktadırlar”:  daçjım  (benim  taşım),  oysa  özel  olarak  taş 

kelimesi de vardır vb. 

23

 

 

Tablo 1.  

Türk dilleri evriminin çağları 

II 

 

III 

 

IV 

 

V 

 

VI 

10 

mln. 

 

2.4 

mln. 

 

240 

bin. 

 

7.6 

bin. 

 

1.2 

bin. 

 

 

Nidalar 

İlk kökler 

 

 

Zamirler, 

İlk gövdeler, 

Kelime yapımı 

 

Kelime 

şekilleri 

Kelime 

çekimi 

 

Çok 

yüklemli- 

lik, sözlü 

metin 

 

 

 

 

 

 

Ural-Altay 

 

Altayca 

 

Türkçe 

 

 

 

Sözlü ritim 

 

 

 

 

Heceli+ 

sözlü 

ritim 

 

heceli+ 

sözlü+ 

Sözcesel 

ritim, 

çağın  sonuna 

doğru 

aynı 

zamanda 

cümle  ritmi 

de vardır. 

 

 

Sözlü 

metnin 

tonlamalı-

ritimli 

biçimle- 

nişi 

 

 

Tabloya  ait  not:  1.  Kronoloji,  söz  konusu  çalışmada  müzakere  olunmadan  kabul 

edilmektedir.

24

 Ancak şu da vurgulanmalı ki, İlk Altaycanın çöküşüyle bağlı olarak nitelendirilen 

                                                 

23

 Rassadin V. İ. Morfologiya tofalarskogo yazıka v sravnitel’nom osveşenii.  M., 1978, s. 9  (Tofalar Dilinin Şekil 

Bilgisinin Karşılaştırmalı İncelenmesi). 

24

  Sheka  Yu.  V.  Elementı  teori  sintaksiçeskoy  svyazi    i  intonologii  v  sinxroniçeskom  i  diaxroniçeskom  osveşenii. 

BY. 1992, No 5 (Sözdizimsel İlişki ve İntonoloji Teorisi Unsurlarının Eşzamanlı ve Artzamanlı Olarak İncelenmesi); 

---

324 

 

çağın  (7,  6  bin  yıl  önce)  sınırı,  prensipçe  M.Ö.  7000  (S.A.  Starostin)  ve  M.Ö.  1000  yıllarına 

(O.P.Sunik)  ilişkin  araştırma  yapan  çeşitli  araştırıcıların  bilimsel  verileriyle  uygun 

düşmektedir

25

. 

Yukarıda belirtilen önerge veya tarihî sınıflandırma, zaman itibariyle hem aynı bir fonetik 

ilk  kelimenin  (birinci  önerilen  tipi),  hem  de  iki  farklı  ilk  kelimenin  (ikinci  önerilen  tipi) 

türemesini ihtiva edebilmektedir. Son hâlde genel birleşme biçimindeki ilk kelimelerin arasında 

karşılaştırma  bulunmaktadır.  Söz  konusu  genelleşmiş  birleşme,  sonraki  aşamanın  (IV-V)  daha 

yüksek  sözcesel  ritmini  oluşturmamış  veya  başka  bir  deyişle  daha  genelleşmiş  ve  tâbi  kılıcı 

nitelikli  olmamıştır.    Cümle  unsurlarının  cümledeki  sıralanması  ise,  ikinci  tipe  göre  şöyledir: 

“yorum”  (duygusal)  +  “konu”  (göreceli  olarak  rasyonel,  sakin).  Söz  konusu  çağın  genelleşmiş 

cümlesinin gösterilen ikinci öğesi, ortama göre ve aynı zamanda ilk defa sözdizimsel olarak da 

ifade edilen ve çağdaş zamirlerin ve edatların bütün derecelerinin anlamlarıyla şartlanmış olan ilk 

zamirdir.  Genelleşmiş  cümlede  bir  ifade  parçasının  ilk  zamir  olma  yeteneği,  ilk  kelimenin 

işlevsel ve sözdizimsel özellikli son pozisyonuyla bütünlükte şartlanmıştır.  

III-IV. çağlara (aynı  zamanda  II-III. çağlara) ilişkin belirtilen birinci  tip genel  önergenin 

çağdaş işlevsel  ve sosyal  yığını ve aynı  zamanda ifadesi, ses  yansıması  (onomatope) olayından 

ibarettir.  Söz  gelimi:  Tuvaca  ta  (  veya  tang,  tang  ıynan)  ‘belirsiz’,  ‘bilmiyorum’;  çaçam  ay 

‘istemiyorum’, ‘olmayacağım’; ma ‘al’, ‘götür’; Rusça na (al, götür), tpru (dur) vb. Sonuncu, ana 

(proto-) dil veya Türkçe nitelikli bir dil işaretidir. Bu ifadelerin özelliği, anlamlarının her zaman 

dil  dışı  verilerde  (jest,  mimik,  somut  bir  ortam)  yer  almasının  yanı  sıra,    ifade  edenin  dışında 

bulunmasından  oluşmaktadır.  Bundan  dolayı,  anlamın  ve  şeklin  özel  bir  dil  işareti  olarak 

birleşmesi,  burada  söz  konusu  değildir.  III-IV.  çağlara  ilişkin  ikinci  tip  genel  önergenin 

içeriğindeki ilk zamirler, çağdaş yığınıyla son pozisyonlu edatlardır. Edatlar (aynen zamirler gibi) 

son  pozisyona  konulmuş  ilk  nidalardan  türemiştir.  Edat  mahiyet  itibariyle  son  pozisyondaki  bir 

nidadır.  O,  söz  konusu  pozisyonda  hem  daha  sakin  (rasyonel)  bir  unsur  olarak  hem  de  ikincil 

                                                                                                                                                              

Yine  onun:  Gipoteza  o  vozmojnıx  etapax  yazıkovoy  evolytsii.  VY.  1994,  No  1  (Dil  Evriminin  Mümkün  Evreleri 

Üzerine Varsayım). 

25

  Tenişev  E.  R.Altayskie  yazıki//yazıki  mira.  Tyurkskie  yazıki.  M.,1997,s.  8.  (Altay  Dilleri//Dünya  Dilleri.  Türk 

Dilleri). “ İlk Türkçe çağları, altı döneme ve dönemler arası geçiş evrelerine ayrılmıştır. Söz konusu çağlarda gelişen 

dil-konuşma  olguları  ve  olayları  evrimi,  kronolojik  olarak  belirlenen  dönemler  arası  geçiş  aşamalarında  tespit 

olunmuştur.  Eski  Türkçe  öncesi  çağlara  ilişkin  lengüistik  açıklama  ise,  makalede  genel  öneri  olarak 

adlandırılmıştır”(Çevirmenin notu). 

 

---