M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova

X-BOB
INSONNING KELAJAGI.ATROF-MUHIT HOLATI
1.
 
Inson faoliyati shubha ostida 
Bio xilma-xilikni qisqarish sababi Insoniyat
yer yuzida yashaydimi 
u 
doim o’zi uchun ma’qul sharoit yaratishga harakat qilladi.Buning 
oqibatida 
atrof 
muhitga 
berayotgan 
zarari 
ham 
ortib 
borayobdi.Insoniyatning 
ehtiyoji 
juda 
ham 
cheksiz 
bo’lib 

---

192 
hisoblanadi.Shuning uchun u ehtiyojlarini doim qondirishga harakat 
qiladi. 
Suv va yerdan foydalanish to’g’ridan-to’g’ri Atmosferaga ta’siri bor. 
Atmosferadagi o’zgarishlar to’g’ridan-to’g’ri Iqlim o’zgarishlarga ta’siri 
bor. Bular o’z navbatida bio xilma-xillikdagi o’zgarishlar ekosistemani 
hayoti jarayonlariga ta’sir qilishadi. Inson hayot faoliyati ekosistemalarni 
soddalashtirishga qaratilgan. Oziqa mahsulotini 80% dan ko’pi asosan 5 
xil o’simliklardan foydalanish hisobidan ishlab chiqarilayapti: bug’doy, 
gurunch, makajo’xori, soi va shakar qamish. Bular va boshqa xil 
o’simliklar monokulturalar shaklida foydalaniladilar, ya’ni bir tur o’simlik 
katta maydonlarda ekiladi. Bu iqtisodiy nuqtai nazardan foydali, ammo 
bio xilma-xillikga manfiy ta’sir qiladi.
Bio xilma-xillikni kamayishi – genetik eroziya, turlarni yuqolib ketishi va 
yashash joylarini mayda mayda bo’laklarga bo’linishi – tabiat uchun juda 
katta xavf, demak inson uchun ham. Bio xilma-xillikni maqsadga 
nomufofiq o’zgarishi sabab bo’lgan omillar har xil: o’rmoni va qishloq 
xo’jaligini intensiv, urbanizatsiyani, yo’llarni qurish, o’sib borayotgan 
ximik bosimni, turizmni rivojlanishlari hisoblanadi. Bu holatni Finlandiya 
misolida ko’rishimiz ancha maqsadga muvofiq bo’lardi.
Ma’lumki, 1992-yilda BMTning Biologik xilma-xillik to’g’risidagi 
konventsiyasi qabul qilindi. O’sha paytda ushbu hujjat 156 ta davlat 
tomonidan imzolanib, 1993-yildan boshlab xalqaro hujjat sifatida kuchga 
kirdi. Unda biologik xilma-xillikni saqlash, uning komponentlariga ziyon 
yetkazmasdan foydalanish kabi muhim vazifalar belgilab berildi.Zero, 
flora va fauna boyliklari har bir davlatning hayotiy resursidir. SHunday 
ekan, bu ne’matni muhofaza qilish, ulardan oqilona foydalanish, kelajak 

---

193 
avlodga bekamu ko’st yetkazish rivojlanishga erishishning mutlaq 
zaruratidir. 
Mamlakatimizda ham tabiat muhofazasi, bioxilma-xillikni asrab-
avaylashga katta e’tibor qaratib kelinayapti. Buning uchun zarur tashkiliy-
huquqiy poydevor yaratilgan. Konstitutsiyamizda yer, yer osti boyliklari, 
suv, o’simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar 
umummilliy boylik ekani, ulardan oqilona foydalanish zarurligi hamda 
ular davlat muhofazasida ekanligi alohida belgilab qo’yildi.
Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 1-apreldagi tegishli qaroriga muvofiq, 
O’zbekiston Respublikasida biologik xilma-xillikni saqlab qolish bo’yicha 
Milliy strategiya va Harakatlar rejasi ishlab chiqilib, ustuvor vazifalar 
belgilab olindi. Undagi muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tizimini 
yangidan tashkil qilish va mavjudlarini kengaytirish, bunday hududlarda 
faoliyat yuritishning iqtisodiy mexanizmlarini xalqaro amaliyotdan kelib 
chiqqan holda olib borish, bioxilma-xillikni muhofaza etish va unga ziyon 
yetkazmasdan foydalanish ishida keng jamoatchilikning ishtirokini 
ta’minlash, targ’ibot-tashviqot ishlarini olib borish kabi mexanizmlarni 
rivojlantirish bo’yicha zarur chora-tadbirlar shular jumlasidandir. Ammo, 
biolog-ekspertlar turlarning qirilib ketish darajasi har yili 1000 dan 10 000 
ni tashkil etadi, deb hisoblaydilar. Ya’ni, har yili yer yuzidan o’simlik va 
hayvonot dunyosining bir nechtasidan minggacha turlari yo’qolib 
bormoqda, o’z navbatida aniq aytish mumkinki, biologik xilma-xillikning 
bu kabi qirilishining asosiy sababi inson, uning faoliyatidir!”. Bugungi 
kunda insoniyat yiliga, Yer tiklashi mumkin bo’lgan resurslarga 
nisbatan 40 % dan ko’p tabiiy resurslarni iste’mol qilmoqda.

---

194