M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova
Yüklə 4,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.
Orol dengizi muammasi Orol dengizi muammaosi O’zbekistonda oxirgi 30-40 yillarda tabiatdan me’yorsiz foydalanish va qishloq xo’jaligi sektorining tabiatga salbiy ta’siri natijasida ba’zi bir ekosistemalar butunlay buzilib ketishi 200 boshqalarga ta’sir qilib respublikada ekologik barqarorlikni xavf ostida qoldirmoqda. Orol dengizi suv sathining kamayib, to’qay ekosistemalarining yo’qolib ketishiga olib keldi, cho’l va dasht zonalarining degradatsiyasi cho’llanish jarayonining kuchayishiga olib keldi. Biologik resurslarning roli tabiiy sistemalar faoliyati va ekologik barqarorlikni respublikada asrashda muhimdir. Orol dengizining hozirgi kunda deyarli barcha qismi qurib bo’ldi. 1-litr suv tarkibidagi tuzning miqdori esa 7gr ga teng ekanligi aniqlangan buning natijasida esa dengiz atrofuda yashovchi o’simlik va hayvon turlarining yashashiga salbiy ta’sir etmoqda ularda turli kasalliklarning paydo bo’lish va oziq muammosining yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda. Orol dengizidagi ixtiafauna yillar davomida o’zgargan 201 4. O’simliklarni halok bo’lishi. Kislotali yomg’irlar Avaldan ma’lumki havoni sernistiy gaz bilan ifloslanishidan o’simliklar halok bo’ladi. Sernistiy gaz ta’sirida xvoyli o’rmon daraxtlari sariqlasha boshlaydi, keyin ularni nekroz, tanalarini, igna barglarini siraklashuviga olib kelishi. Kislotali yomg’irlar ta’sirida o’t butali yaruslar o’simliklarini kamayishi va xarob bo’lish holatlari sodir bo’ladi, o’lik o’simliklar bilan qoplangan qatlamni paydo bo’lishi va buning natijasida qatlam osti temperaturasini ko’tarilishi. Sosna daraxtini o’sishini sekinlashtiruvchi igna bargli daraxtni zararkunandalarga nisbatan qarshiligini pasayishi, natijada zararkunanda xvoy kemuruvchilarni ko’payishi. Agar ifloslanish darajasi yuqori bo’lgan paytlarda xvoy kemuruvchilarini ham soni kamayadi, ammo ularni qurtini zichligi ortadi temperaturani ko’tarilishi bilan, ularni dushmanlari kamayadi. Bularni hammasi sosnali o’rmonlarni halokatga duchor qiladi. Ingliz ximigi Robert Anges Smit sanoat shahri Manchesterda havoning 3 ta turi:- karbonat ammoniyli havo (NH 4 ) 2 CO 3 ;- sulfat ammoniyli havo (NH 2 ) 2 SO 4 ; - sulfat kislota H2SO4 ni aniqlaydi va 1872 - yilda «kislotali yomg’ir», degan sо’zni о’zining «Havo va yomg’ir» asarida tasvirlaydi.Turli xil qazilma yoqilg’i yondirilganda chiqindi gazlar tarkibida oltingugurt va azot qо’shoksidlari bо’ladi. Atmosfera havosiga tonnalab chiqadigan bu birikmalar yomg’irni kislotaga aylantiradi. Mana 100 yilki kislotali yomg’irlarni yog’ilishi kuzatilmoqda. Kislotali yomg’irlarni manbai issiqlik elektro stantsiyalarini yuqoriy darajada sernistiy gazlarni atmosferada tashlashi hisoblanadi. Buni oldini olish maqsadida sernistiy 202 gazlarni chiqaradigan uskunalarni maxsus filtir qurilmalar bilan ta’minalash lozim. Chuchuk suvli ko’llarada, daryolarda va havuzlardagi suvning pH odatda 7-8 atroflarda bo’lishi mumkin va organizmlar shu miqdorga moslanishgan. Qachonki suv ekosistemasini muhiti kislotali yomg’ir natijasida ishqorlanishi (pH) ko’tariladi, ko’pgina suv organizmlari nobud bo’lishi mumkin. Yuqori pH faqat kamgina suv organizmlarini turlarini ko’paytirishi mumkin. Suvni pH ni kamaytirish ham suv organizmlariga manfiy ta’sir qiladi. Xuddiy shunday kislotali yomg’irlar o’rmonlarga ham ta’sir qiladi, oziqa zanjirida har qandoy xosmas jarayonlarni uyg’otib. Kislotali yomg’irlar ta’sirida о’simliklarda hosildorlik pasayadi, о’rmonlar quriydi, binolar, tarixiy yodgorliklar yemirilib ketadi, inson sog’lig’iga zarar yetkaziladi. О’zbekistonda «Atmosferani muhofaza qilish tо’g’risida»gi maxsus Qonun 1996 - yilning 27-dekabrida qabul qilingan. Ushbu Qonunga muvofiq, atmosferaga salbiy ta’siri uchun korxonalar, tashkilotlar va muassasalar uchun jarima tо’lovlari belgilangan va boshqa majburiyatlar yuklangan. Yüklə 4,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|