M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova

3.
 
Kam uchraydigan turlarni himoyalash 
Ov qilish, yig’ish, hayvon va o’simlik turlarini kollektsiyalash, yashash 
joylarini buzish, intraduktsiya qilingan tur tomonidan konkurentsiya 
vejudga kelishi, atrof muhitni ifloslanishi – bularni hammasi bio xilma-
xillikni kamayishiga bo’lgan katta tahdit. Ko’pgina turlarni soni kritik 
darajagacha kamayganligi ularni kelajakdagi holatini juda ham jiddiy 
xavotir tug’diriyapti. O’zining jidiy xavotir tug’dirish darajasi bo’yicha 
bunday turlarning to’rta kategoriyaga bo’lganlar.
1. Yuqolib ketish arafasidagi turlar – yuqolib ketish jiddiy daraja ostida 
bo’lgan, ularni qutqarish uchun maxsuz muhofiza choralari lozim. 
2. Soni qisqartirilgan turlar – shunday turlarki soni katta tezlikda 
qisqarayapti, yaqin orada 1-chi kategoriyaga o’tish xafi mavjud. 
3. Kam uchraydigan turlar – yuqolib borish arafasida bo’lmagan, ammo 
kam sonli guruhlar ko’rinishida uchraydigan yoki chegaralangan hududda 
yashaydigon, yuqolib ketish ehtimoli katta bo’lgan turlar. 
4. O’ziga yuqori etiborni talab qilgan turlar – 1 – 3 kategoriyaga 
kirmaydigan, ammo alohida etiborga muhtoj turlar. Bunday turlar yaxshi 
o’rganilmagan turlar kategoriyasiga kiradi. 
Yuqolib ketish kategoriyasiga mansub turlar odatan oziqa zanjirining 
yuqori zvenolarini tashkil qiladgan turlar. Bunday turlarga qo’pgina 

---

206 
yirtqich qushlar va sut emizuvchilar kiradi. Buzilmagan yashash muhitiga 
kam uchraydigan va antropogen omillarga juda ham moyil hisoblanadi. 
Endemik turlar ham shu kategoriyaga kiritish mumkin.
Yuqolib ketayotgan turlarni saqlab qolish to’g’risida maxsus qonunlar 
qabul qilingan, banklar tashkil qilingan, botanik bog’lar va zooparklar 
mavjud. Eng yaxshisi bu milliy bog’larni tashkil qilinishi, bunda yuqolib 
ketayotgan turlarni ximoyalashni katta ehtimolligi bor, chunki bunday 
usul tabiiy holatga ancha yaqin.