M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova

4.
 
Xalqaro qizil kitob – xaf xatar ogohi 
Kuzatishlar asosida soni kamayib ketayotgan hayvon va o’simlik turlarini 
ro’yxati tuziladi hamma xarakteristikalari ko’rsatilgan holda. Xalqaro 
tabiatni muhofiza qilish ittifoqi (MSOP) rahbarligidagi haqiqatlar (faktov) 
qizil kitobi (Red Date Books) va qizil ro’yxatlar (Red Lists) har xil qirilib 
ketishi ehtimoli hayvon va o’simliklar turlarini holatini akslantiruvchi 
berilganlar bilan chop qilinidi. Sobiq SSSRni Moskva shahrida 1976 yili 
chopdan chiqgan Qizil kitobni so’z boshida aytilgan: Qizil kitob – inson 
vijdonini hujjati. Noyob va yo'qolib borayotgan turlarning muhofazasiga 
e'tiborni kuchaytirish uchun 1966 yili Tabiatni Muhofaza qilish Xalqaro 
Ittifoqi tomonidan xalqaro Qizil kitob tashkil qilingan. Qizil kitob 
faqatgina xatar darakchisi bo'lmay, balki muhofaza harakatlarining dasturi 
hamdir. O'simlik va hayvonlarni muhofaza qilish faqatgina turli davlatlar 
o'rtasidagi hamkorlik yo'li bilangina muvaffaqiyatli olib borilishi mumkin. 
Har bir millat dunyo oldida o’z tabiati boyliklari bo’yicha javobgardir. 
Oxirgi 350 yil mobaynida Yer yuzidan 60 dan ortiq hayvon turlari va 100 
tagacha qushlar turi yuqolib ketgan. Shuni uchdan biri oxirgi 50 yil 
mobaynida qirilib ketdi bizni avlodimiz ko’z o’ngida. Bu so’zlar qaryib 
chorak asr oldin aytilgan edi, bugungi kunga kelib bu ro’yxat yangi 
yuqolib ketayotgan turlar bilan to’ldiriyapti. 

---

207 
Bunday qizil kitoblar va ro’yxatlarni Xalqaro, regional va milliy 
miqyoslarda chop qilinib kelayaptilar va chop qilinadi. Bu usul ham 
o’ziga yarasha ma’lum bir rol o’ynashi mumkin.
Mening fikrimcha eng asosiy rolni insonning tushinish darajasi muhim rol 
o’ynaydi. Tushunish darajasi shuki – bio xilma-xillik bor ekan biz bormiz, 
boi xilma-xillik yuqolsa biz ham yuqolib ketamiz, bu o’zaro bog’liqlik 
tabiatni eng asosiy qonuni. Biz o’z xoishimizdan bog’liq bo’lmagan holda 
bu qonunga bo’y so’nishimiz lozim. Ana shu fikrni har bir inson 
hayotdagi o’rni va rolidan qat’iy nazar tushunishi va rioya qilinishi 
zarurligini anglashi lozim. Bio xilma-xillikni saqlab qolish to’g’risidagi 
ta’limni asosiy maqsadi ham ana shu nuqtai nazar bo’lishi shart.