M ü Ə L l I f V ə Ə s ə r L ə r I h a q q I n d a

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
144
(Homo sapiens) çevrilmişdir. Ancaq tapılan fosillər bu ssenarini dəstəkləmir. 
Hər cür ara keçid növ iddiasına baxmayaraq, insan və meymunlara aid fosillər 
arasında keçilməz sərhəd var. Hətta bir-birinin əcdadı kimi göstərilən növlərin 
əslində eyni dövrdə yaşamış müasir növlər olduği məlum olmuşdur. 
“İnsan təkamülü” tezisi nəyə əsaslanır?
Təkamülçülər əllərində olan çoxlu 
fosillər  üzərində  fərziyyələr  qurmuş 
və insanın təkamülü tezisini əsasını bu 
fərziyyələrilə  əsaslandırmışlar.  Tarix 
boyu  6000-dən  çox  meymun  növü 
yaşamışdır.  Bunların  böyük  qisminin 
nəsli  kəsilmişdir.  Bu  gün  yer  üzündə 
cəmi  120-yə  yaxın  meymun  növü 
yaşayır.  Məhz  bu  6000-dən  çox  nəsli 
kəsilmiş  meymun  növünün  fosilləri 
təkamülçülər  üçün  “dəlil”  mənbəyi 
təşkil edir. 
Digər  tərəfdən,  müxtəlif  insan 
irqləri  arasında  da  böyük  fərqlər  var. 
Qədim dövrdəki insan irqləri arasında 
fərqlər daha böyükdür. Zaman ərzində 
insan  irqləri  müəyyən  qədər  bir-
biri  ilə  qarışmış  və  assimilyasiyaya 
uğramışdır.  Buna  baxmayaraq,  bu 
gün  dünyada  yaşayan  skandinavlar, 
zəncilər,  piqmeylər,  eskimoslar  və  ya 
Avstraliya aborigenləri arasında böyük fərqlər mövcuddur.
Təkamülçü  paleoantropoloqlar  tərəfindən  “insanabənzər”  (hominid) 
adlandırılan fosillərin əslində  müxtəlif meymun növlərinə və ya itmiş insan 
irqlərinə aid olmadığını göstərən heç bir sübut yoxdur. Başqa cür desək, insan 
ilə meymunlar arasında heç bir “ara keçid növ” nümunəsi yoxdur.
Bu ümumi izahlardan sonra “insanın təkamülü” ssenarisinin elmi kəşflərlə 
necə ziddiyyət təşkil etdiyini birlikdə təhlil edək.
İnsanın xəyali nəsil ağacı
Darvinist nəzəriyyə bu gün yaşayan insanın meymunabənzər varlıqlardan 
törədiyini iddia edir. 5-6 milyon il əvvəl başlandığı güman edilən bu prosesdə 
bugünkü insan ilə “əcdadları” arasında bəzi “ara keçid növ”lərin yaşadığı iddia 
edilir. Tamamilə xəyal olan bu ssenaridə dörd əsas “kateqoriya” sadalanır:
İnsanın təkamülü iddiasının 
əslində elmi sübutu yoxdur. Sübut 
olaraq göstərilənlər bəzi fosillərin 
qərəzli şərh edilməsindən ibarətdir

---

İNSANIN MƏNŞƏYİ
145
1 -  Australopithecines (Australopithecus cinsinə aid növlər)
2 -  Homo habilis
3 -  Homo erectus
4 - Homo sapiens
Təkamülçülər  insanların  “ibtidai  meymunabənzər  əcdad”ını  “cənub 
meymunu”  mənasını  verən  Australopithecus  adlandırırlar.  Bu  canlılar  əslində 
nəsli  kəsilmiş  qədim  meymun  növüdür.  Australopithecus  cinsinin  müxtəlif 
növləri mövcuddur. Bunların bəziləri iri, bəziləri isə daha kiçik və incə quruluşa 
malik meymunlardır.
İnsanın  təkamülünün  daha  sonrakı  mərhələsini  isə  Homo,  yəni  insan 
adı  altında  təsnif  edirlər.  İddiaya  əsasən,  Homo  seriyasındakı  canlılar 
Australopithecusdan  daha 
təkmil  canlılardır.  Bu  növün  təkamülünün  ən  son 
mərhələsində isə Homo sapiens, yəni bugünkü insanın meydana gəldiyi irəli 
sürülür.
Təkamülçü KİV-lərdə və dərs kitablarında nəşr olunan, mediada tez-tez adı 
çəkilən Pitekantrop (Yava adamı), Sinantrop (Pekin adamı), “Lusi” kimi fosillər 
yuxarıda sadaladığımız dörd növdən birinə aid edilirlər. Bu növlər də həmçinin 
öz daxilində yarımnövlərə bölünür.
Bir vaxtlar çox iddialı olan Ramapithecus kimi ara keçid növ namizədlərinin 
adi meymun olduğu aşkar edilməsiylə birlikdə insanın xəyali nəsil ağacından 
səssiz-səmirsiz çıxarılıblar.
185
Təkamülçülər  “Australopithecus > Homo habilis > Homo erectus > Homo 
sapiens” ardıcıllığını tərtib edərkən bu növlərin hər birinin özündən sonrakının 
əcdadı  olduğu  kimi  təsəvvür  verirlər.  Halbuki  paleoantropoloqların  son 
kəşfləri Australopithecus, Homo habilis və Homo erectusun dünyanın müxtəlif 
yerlərində  eyni  dövrlərdə  yaşadıqlarını  göstərir.  Hətta  Homo erectusa  aid 
insanların bir qismi çox yaxın tarixə qədər yaşayıblar.
“Yava (adası)nın sonuncu Homo erektusu: Cənub-şərqi Asiyadakı Homo sapienslər 
ilə potensial çağdaşlığı” (Latest Homo erectus of Java; Potential contemporaneity 
with Homo sapiens en Southeast Asia) başlıqlı məqalədə Yavada tapılan Homo 
erectus fosillərinin ortaq yaşının 27±2-dən 53,3±4 min il əvvəl” olduğu və onun 
“H. erectusun Cənub-şərqi Asiyanın dövrümüzdəki insanlar (H. sapiens) ilə  
anatomik cəhətdən eyni dövrdə yaşadığı ehtimalını artırdığı”nı ifadə edir.
186
 
Bundan əlavə, Homo sapiens neandertalensis və Homo sapiens sapiens (müasir 

---

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
146
insan)  eyni  yerdə  yan-yana  tapılmışdır.  Bu  isə  həmin  canlıların  bir-birinin 
əcdadı olduğunun əsassızlığını üzə çıxarır.
Qısaca  desək,  bütün  elmi  kəşflər  təkamülçülərin  irəli  sürdüyü  fosillərin 
təkamül prosesini sübut etmədiyini göstərir. İnsanın əcdadları kimi ortaya atılan 
fosillərin  bir  qismi  meymun  növlərinə,  bir  qismi  də  müxtəlif  insan  irqlərinə 
aiddir.
Yaxşı, bəs əlimizdəki fosillərin hansı insan, hansı meymundur? Bunların 
hər hansı birinin həqiqi “ara keçid növ” hesab edilməsi nə üçün mümkün deyil? 
Bu sualların cavabını görmək üçün həmin “kateqoriyalara” ardıcıllıqla nəzər 
yetirək.
Avstralopitek (Australopithecus)
Australopithecus  həm  kəllə  sümüyü,  həm  də  skeletinin  quruluşuna  görə 
dövrümüzdəki meymunlara bənzəyir. 
Australopithecus “cənub meymunu” mənasını verir. Bu canlıların 4 milyon 
il bundan əvvəl Afrikada ortaya çıxdığı və 1 milyon il əvvələ qədər yaşadıqları 
güman olunur. Australopithecus növləri arasında bəzi fərqlər var. Təkamülçülər 
ən qədim Australopithecus növünün A.afarensis olduğunu hesab edirlər. Bundan 
ardınca daha incə skeletə malik olan A. africanus ilə ondan daha böyük sümükləri 
olan A.robustus gəlir. A.boisei  isə bəzi tədqiqatçılar tərəfindən ayrı növ, bəziləri 
tərəfindən də  A.robustusun yarımnövü qəbul edilir.
  Australopithecus növlərinin hamısı dövrümüzdəki meymunlara bənzəyən 
nəsli kəsilmiş meymunlardır və hamısının beyni bugünkü şimpanzelərin beyni 
ilə  eyni  həcmdədir  və  ya  daha  kiçikdir.  Əllərində  və  ayaqlarında  bugünkü 
meymunlarda  olduğu  kimi  ağaclara  dırmaşmaq  üçün  çıxıntılar  mövcuddur 
və ayaqları budaqlara yapışmaq üçün mükəmməl quruluşa malikdir. Boyları 
qısadır  (ən  çox  130  sm)  və  eynilə  gördüyümüz  meymunlardakı  kimi  erkək 
Australopithecus  dişidən  daha  iridir.  Kəllə  sümüklərindəki  yüzlərlə  detal  bir-
birinə  yaxın  gözlər,  iti  azı  dişləri,  çənə  quruluşu,  uzun  qollar,  qısa  ayaqlar 
kimi bir sıra xüsusiyyətlər bu canlıların dövrümüzdəki meymunlardan fərqli 
olmadığını göstərən dəlillərdir.
Təkamülçülər  Australopithecusların  adi  meymun  anatomiyasına  malik 
olmasına  baxmayaraq,  bütün  digər  meymunların  əksinə,  insanlar  kimi  dik 
yeridiklərini iddia edirlər.
Sözügedən  “dik  yerimə”  iddiası  Riçard  Likey,  Donald  Cohanson  kimi 
təkamülçü paleoantropoloqların 10 illərdir müdafiə etdiyi fikirdir. Amma bir 
çox elm adamı Avstralopitekin skeleti üzərində çoxlu tədqiqat aparmış və bu 
iddianın  əsassızlığını  üzə  çıxarmışdır.  İngiltərə  və ABŞ-dan  olan  iki  məşhur 

---