M ü Ə L l I f V ə Ə s ə r L ə r I h a q q I n d a

ELM və MATERİALİZMİ BİR-BİRİNDƏN FƏRQLƏNDİRMƏK
295
Ditfurtun  da  bildirdiyi  kimi,  materialist  elm  anlayışı  həyatı  “fövqəltəbii 
müdaxilənin”,  yəni  yaradılışın  varlığını  qəbul  etmədən  açıqlamağı  özü  üçün 
əsas prinsip qəbul etmişdir. Bu prinsip bir dəfə qəbul edildikdən sonra ən qeyri-
mümkün ehtimallar belə asanlıqla qəbul edilə bilər.
Bu doqmatik təfəkkürün nümunələrini demək olar ki, hər təkamülçü əsərdə 
görmək mümkündür. Təkamülün Türkiyədəki qabaqcıl müdafiəçilərindən olan 
prof. Əli Dəmirsoy bunlardan biridir. Prof. Dəmirsoyun fikrincə, həyat üçün 
mütləq tələb olunan əsas zülallardan Sitoxrom-C-nin təsadüfən əmələ gəlməsi 
ehtimalı  “bir  meymunun  makinada  heç  səhv  etmədən  bəşəriyyət  tarixini 
yazma ehtimalı qədər azdır.”
393
Şübhəsiz  ki,  belə  bir  ehtimalı  qəbul  etmək  ağıl  və  məntiqin  ən  əsas 
prinsiplərini  çeynəmək  deməkdir.  İnsan  bir  kağız  parçası  üzərində  yazılmış 
bircə hərf gördükdə belə o hərfin şüurlu biri tərəfindən yazıldığına əmin olur. 
Bəşəriyyət  tarixindən  bəhs  edən  kitab  gördükdə  onun  bir  müəllifi  olduğuna 
daha  çox  əmin  olur. Ağlı  olan  heç  kim  bu  nəhəng  kitabın  içindəki  hərflərin 
“təsadüfən” yan-yana gəldiyini iddia etməz.
Ancaq çox qəribədir ki, prof. dr. Əli Dəmirsoy bunu qəbul edir:
Bir  Sitoxrom-C  zülal  zəncirinin  əmələ  gəlməsi  ehtimalı  sıfıra  bərabərdir. 
Yəni əgər həyatın əmələ gəlməsi üçün müəyyən ardıcıllıq lazımdırsa, bu, 
bütün kainatda bir dəfə əmələ gələcək qədər az ehtimala malikdir deməkdir. 
Yaxud da həyatın əmələ gəlməsində bizim tərif edə bilmədiyimiz fövqəltəbii 
güclər iştirak etmişdir. Bu sonuncunu qəbul etmək elmi məqsədə uyğun 
deyil. Bu təqdirdə birinci fərziyyə üzərində düşünmək lazımdır.
394
Prof.  Dəmirsoy  “fövqəltəbii  gücləri  qəbul  etməmək”,  yəni  Yaradanın 
varlığını inkar etmək üçün qeyri-mümkün olanı üstün tutduğunu yazır. Halbuki 
elmin  məqsədi  “fövqəltəbii  güclərin  varlığını  qəbul  etməmək”  deyil.  Elm 
bu məqsədlə hərəkət etmir. Elm heç bir ön mühakiməyə əsaslanmadan ancaq 
təbiəti  tədqiq  edir  və bu  tədqiqatlarından  nəticələr çıxarır.  Əgər  bu  nəticələr 
kainatın  hər  yerində,  təbiətdə  fövqəltəbii  ağılın  dizaynının  hakim  olduğunu 
göstərirsə elm, əlbəttə, bunu qəbul etməlidir.
Diqqət  edilsə,  əslində,  “elmi  məqsəd”  deyə  ifadə  edilən  anlayış  ancaq 
maddənin mövcud olduğu və bütün təbiətin də ancaq maddi amillərlə açıqlana 
biləcəyindən  ibarət  doqmadır.  Bu  isə  “elmi  məqsəd”  və  s.  deyil,  birbaşa 
materialist  fəlsəfədir.  Materialist  fəlsəfə  “elmi  məqsəd”  kimi  səthi  sözlərin 
arxasında gizlənir və elm adamlarını əslində elmdənkənar şeyləri qəbul etməyə 
məcbur edir. Belə ki, Dəmirsoy başqa mövzudan – hüceyrədəki mitoxondrilərin 
mənşəyindən bəhs edərkən təsadüf açıqlamasını “elmi düşüncəyə olduqca zidd 
olmasına baxmayaraq” qəbul etdiyini açıq şəkildə bildirir:
...  Ən  böyük  problem  mitoxondrilərin  bu  xüsusiyyəti  necə  qazandığıdır. 

---

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
296
Çünki  bircə  fərdin  belə  təsadüf  nəticəsində  bu  xüsusiyyəti  qazanması 
ağlasığımaz  ehtimalların  eyni  anda  baş  verməsini  tələb  edir...  Tənəffüsü 
təmin  edən  və  hər  mərhələdə  fərqli  şəkildə  katalizator  kimi  fəaliyyət 
göstərən fermentlər mexanizmin əsasını təşkil edir. Bu ferment ardıcıllığını 
bir hüceyrə tamamilə ehtiva etməlidir, bəzilərini ehtiva etməsi faydasızdır. 
Çünki fermentlərin bəzilərinin olmaması hər hansı nəticə verməz. Burada 
elmi  düşüncəyə  olduqca  zidd  olmaqla  bərabər  daha  doqmatik  açıqlama 
və fərziyyə irəli sürməmək üçün bütün tənəffüs fermentlərinin bir dəfəyə 
hüceyrənin içində və oksigenlə təmasda olmadan əvvəl tam şəkildə mövcud 
olduğunu istər-istəməz qəbul etməyə məcburuq.
395
Bütün  bu  sətirlərdən  başa  düşürük  ki,  təkamül  əslində  elmi  tədqiqatlar 
nəticəsində üzə çıxan nəzəriyyə deyil. Əksinə, bu nəzəriyyə materialist fəlsəfənin 
tələbatlarına görə əvvəlcə, dəyirmi masa ətrafında uydurulmuş və daha sonra 
elmi həqiqətlərə baxmayaraq, qəbul etdirilməyə çalışılan tabuya çevrilmişdir. 
Təkamülçülərin yazdıqlarından başa düşürük ki, bütün bu səylərin “məqsədi” 
var  və  bu  məqsəd  nəyin  bahasına  olursa  olsun  canlıların  yaradılmadığını 
müdafiə etməyi tələb edir.
Zərbələrdən qaçmamaq
Bir  az  əvvəl  vurğuladığımız  kimi,  maddənin  fövqündə  olan  (və 
ya  fövqəltəbii)  şeyin  mövcud  olduğunu  qətiyyətlə  inkar  edən  düşüncə 
materializmdir.  Elm  isə  belə  bir  doqmanı  qəbul  etməyə  məcbur  deyil.  Elm 
təbiəti tədqiq etmək və nəticələr çıxarmaqla məsuliyyət daşıyır. 
Elm sözügedən həqiqəti, yəni canlıların yaradıldığı həqiqətini aşkar etmişdir. 
Bu, elmi kəşflər tərəfindən ortaya qoyulan açıqlamadır. Canlılardakı qeyri-adi 
kompleks formaları tədqiq etdikdə onların əsla təbiət qanunları ilə və təsadüflərlə 
açıqlanmayacaq qədər qeyri-adi xüsusiyyətlərə malik olduqlarını görürük. Hər 
qeyri-adi xüsusiyyət onu meydana gətirən üstün ağılın göstəricisidir. Canlılar 
da üstün güc ilə yaradılmışdır. Bu güc maddənin fövqündə olan ağıla aiddir. Bu 
ağıl bütün təbiətin hakimi və sonsuz gücə malik olan Rəbbimiz Allahın ağlıdır. 
Qısaca desək, həyat və canlılar yaradılmışdır. Bu materializm kimi doqmatik 
inanc deyil, elmi müşahidə və təcrübələrin aşkar etdiyi açıq həqiqətdir.
Bu  həqiqətin  materializmə  inanmağa  və  materializmi  elm  hesab  etməyə 
öyrəşmiş elm adamlarına şok təsiri verdiyini görürük. Bu şok bu gün dünyada 
təkamül nəzəriyyəsinə qarşı çıxan ən mühüm şəxslərdən biri olan Maykl Bihi 
tərəfindən necə ifadə edilir:
Həyatın  üstün  ağıl  tərəfindən  dizayn  olunduğu  anlayışı  həyatı  sadə 
təbiət qanunlarının nəticəsi kimi qəbul etməyə alışmış bizlərdə şok təsiri 
yaratmışdır. Amma digər əsrlər də buna bənzər şok təsiri yaşamışdılar və 
şoklardan qaçmaq üçün bir səbəb də yoxdur.
396

---