M ü n d ə r I c a t
Yüklə 5,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 6.2
502
EMBS = { a l ,…, a n eA; b
l , …, b
m eB; c
l , …,c
i eC; d
l , …, d
j eD}, (6.2)
burada , a l , …, a
n – meşə mühafizə əkinlərinin cəminin elementləri (A) n sayda (tarlaqoruyucu, axını tənzimləyən meşə zolaqları, çoxillik otların əkinləri, kolki və b. ); b l ,…, b
m – eroziyaya qarşı hidrotexniki qur-ğuların elementlərinin cəmi (B) m sayda (geniş əsaslə val, terraslar, susaxlayıcı və suyönəldici vallar və valkanallar, axın səpələyiciləri və s.);c l ,…, c
i – mədəni və yabanı bitkiliyin fitoformaların cəmi (C) I sayda (tarlalar, xətlər çoxillik və bir illik otların kəsimləri, yamacların və çökəkliklərin göllənmiş sahələri, hidroqrafik şəbəkələrin həlqələri, hündür gövdəli ağaclardan kulislər və s.); d l ,…, d j –ehtiyatqoruyucu texnologiyaların və kənd təəsərrüfatı bitkilərinin becərilməsinin xüsusi üsullarının cəminin elementləri (D) j sayda (yastı kəsimli, laydırsız, çizel, minimal və digər becərmə tarlaları və sahələri, xüsusi səpici alətlərlə səpilmiş, bitkinin xətti yerləşdirilməsi, mulçalama, süni mikrorelyefli və s.). EMBS – in daxili təşkili strukturun mürəkkəbliyindən (elementlər və onların əlaqəsi) və relyefdə əsas elementlərin (meşə əkinləri və hidrotexniki qurğular) yerləşmə xüsusiyyətindən asılıdır. Strukturun mürəkkəblik kateqoriyasına görə EMBS sadə və mürəkkəb olurlar. Sadə sistemlər yalnız ayrı-ayrı elementləri özündə birləşdirir – meşə zolaqları, hidrotexniki qurğular, aqrotexniki üsullar, otların fitoformaları. Mürəkkəb EMBS müəyyən sayda yarım sistemlərə bölünür (əkilən suayrıcı torpaqlarında, hidroqrafik şəbəkələrin həlqələrində, çayların sumühafizə zonalarında və b. olan yarım sistemlər), hansı ki, onlar da öz növbəsində daha kiçik səviyyəli yarımsistemlərə və ya ayrı-ayrı elementlərə ayrılırlar.
EMBS-in daxili təşkilinin hər bir sinfi (sadələrin və mürəkkəblərin) suboptimallaşmış və optimallaşmış yarım siniflərə bölünür. Suboptimallaş- mış dedikdə, ardıcıl yaxşılaşdırma prosesində (özünü təşkil və antropogen tənzimləmə) mümkün olan nəticələrdən ən yaxşısına çatmır (meşə əkinləri, yamac ətrafında əkinlər, terraslar yamacların sürünən sahələrində kəsilir). Meşə əkinlərinin və hidroqrafik qurğuların horizontal ərazidə yerləşdi- rilməsində (və ya onlardan yol verilən kənarlanmalarda), EMBS-i optimal- laşdıran layihələndirmə və tikinti prosesində səhvlərin olmaması mümkün olan nəticələrin ən yaxşısına çatmağa imkan verir. Sututarların EMBS-i formalaşdıran tərkib, eroziya qurşağından, ya-
503
macların dikliyindən və suxurun litologiyası ilə müəyyən olunan eroziya prosesinin inkişafının xüsusiyyətindən asılı olaraq dəyişir (cədvəl 6.2).
ġum torpaqlarında sutoplayıcıların eroziyaya qarĢı sisteminin elementləri Eroziya
qurşağı Yamac və eroziyanın xarakteristikası Ərinti axınları və yumalar 1…3
0 dikliyi olan yamac- lar, zəif yuyulma, praktiki olaraq yarğanların olma- ması
Dikliyin yamacları 3 0 artıq, yuyulmuş torpaqlar, yar- ğanların olması Torpağın becərilməsi və səpin yamaca köndələn istiqamətdə, tarladan ərinti su- larının təhlükəsiz axması üçün aqrotexniki üsulların tətbiqi, bitkilərin xətti yerləş- dirilməsi və s.
Eyni tədbirlər, bundan əlavə su yönəldici hidrotex niki qurğular, dağüstü yarğanlar, orta və güclü yuyulmuş torpaq sahələrinin ―konservləşdirilməsi‖ Ərinti və leysan axınları və yuyulma Dikliyin yamacı 1...3 0 , zəif
yuyulma, praktiki olaraq yarğanların olmaması
Dikliyin yamacı 3 0 artıq, yuyulmuş torpaqlar, yar- ğanların olması Torpağın becərilməsi və səpin kənarlı və ya yama ca köndələn, axını tənzimləyən meşə zolaqları, torpağın eroziyadan mü- hafizəsinin aqrotexniki üsulları, bitkilərin xətti yerləşdirilməsi.
Eyni tədbirlər, bundan əlavə qobu ətra- fında və yarğanların ətrafında su yönəldici sədd-arxları ilə birgə meşə zolaqları, 5 0
dərin özüllü sədlər və s. Leysan
axınları və yuyulmalar Dikliyin yamacı 1...3 0 , zəif yuyulma, praktiki olaraq yarğanların olmaması
Dikliyin yamacı 3 0 artıq, yuyulmuş torpaqlar, yar- ğanların olması
ya yamaca köndələn, şum səthinin mulça- lanması, torpağın becərilməsinin torpaq mühafizə texnologiyaları, bitkilərin xətti yerləşdirilməsi, axını tənzimləyən müşə zolaqlarıdərin susaxlayan sədlərlə qarın saxlanma üsulları.
Eyni tədbirlər, bundan əlavə qobu ətra- fında və yarğanların ətrafında su saxlayan sədd-arxları ilə birgə meşə zolaqları, dik- liyi 5 0
çaları və ya geniş əsaslı dərin sədlər və s. Sahə mənbələrindən daxil olan (şum və digər kənd təsərrüfatı yerləri) biogenlərin udulması və səthi axınların tənzimlənməsinə görə əsas yük, axı- nı tənzimləyən meşə zolaqlarının üzərinə düşür, hansı ki, horizonallığı nəzərə almaqla, aşağıdan sadə hidrotexniki qurğularla gücləndirilir. Bu za- man yamac boyu qonşu olan meşə zolaqları bir-birinə paralel olmalıdır. Yüklə 5,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|