M ü n d ə r I c a t
Yüklə 5,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
105
Makroelementlərlə balanslaşdırılmamış qidalanmada ayrı-ayrı ele- mentlərin bitkilərdə toplanması və qidalanması və mineral tərkibin arzu- olunmayan tərəfə hərəkəti müşahidə olunur. Belə ki, K:Na nisbəti bitki yemlərinin normasını tez-tez üstələyir (K:Na optimal nisbəti =5:1). Hey- vanların K-a tələbatı otun tərkibində onun miqdarı 0,03-0,10% olduqda ödə- nilir. Yemdə K 2 O – miqdarı 2,5-3,0%-dən çox olmamalıdır (Mineyev, 1990). Otlaq otlarında K-um miqdarının artıqlığı Na defitsitini kəskinləşdir. Heyvanların sağlamlığını qorumaq üçün yemin quru maddəsində Na-un qatılığı 0,25% dən az olmamalıdır. Son vaxtlar otlarda Mg miqdarına böyük diqqət ayrılır. Quru maddədə onun miqdarı 0,13-0,15%-ə endikdə heyvanlar hipomaqneziumla (ot titani- yası) xəstələnir. Əgər element yemlərdən daxil olursa heyvan orqanizminə, 1kq quru maddədə 12-15 mq Mg-a tələbatı ödənilir. Yemdə makroelementlərin nisbəti pozulduqda da hipomaqnezium xəstəliyi çoxalır: əgər K: (Ca + Mg) < 2,2 - 2,4 və K: Na > 6. Xəstəlik halları K: (Ca + Mg) < 1,4 nisbətində qeyd olunmur. Kalium yuyulması su rejimi tipindən, torpağın qranulometrik tipindən, onların tərkibində humusun miqdarından və torpaqda K ehtiyatından asılı- dır. Digər qida elementləri kimi K itkisinin yüksəlməsinə bitki örtüyünün olması, aqrotexniki qaydalara riayət olunma, suvarma norması, torpağın və ərazinin relyefi təsir göstərir. Belarusiyanın çimli-podzol torpaqlarında heriklərdə, verilən gübrələrdən K itkisi 4-6%, qumsal torpaqlarda isə 6-8%- dir. Qırmızı və podzol torpaqlarda Gürcüstanda suvarma zamanı K itkisi 13-17 %-ə çatır; yağıntılı illərdə isə (2820 mm yağıntı) – 25%-ə qədər. Moskva ətrafında çimli-podzol torpaqlarda, az meylli ərazilərdə, hərdən artıq şaxtalı illərdə ərimiş qar sularında verilən K-un 40-70%-ni yuyub apa- rılır (N-P-K gübrələrini gec payız aylarında, qışda və erkən yazda iri çayların mənbəsində çay sularını Cl - və Na
+ çirkləndirən əsas mənbədir. Kalium çox itkisinin qarşısını almaq və qurunt və səth sularının çirk- lənmədən qorumaq üçün kalium gübrələrini torpağın əsas şum qatının altına vermək lazımdır. Yuyulma nəticəsində mineral gübrələrin qida element- lərinin itkisini azaltmağa həm aqrotexniki, həm də kimyəvi üsullarla çatmaq olar. Axırıncıların arasında yavaş təsir edən gübrələrin tətbiqi maraq kəsb edir, hansı ki, bütün vegetasiya dövründə bitkilər tərəfindən tədricən mə- nimsənilir. buna damcı üsulu ilə və sintetik örtüklə örtməklə (küləş, paro- yinlər, polietilenlər və s.) və ya elementar kükürdlə çatmaq olar. keçmiş Çexoslo gübrələrin polietilen örtüklə örtülməsi qarğıdalının kalium mənim- səmə əmsalı 30-50% arta bilər. ABŞ-da gübrələrin damcı üsulu ilə verilməsi göstərir ki, onların vinilası tat örtüklə ğrtülməsi K itkisini 86-dan 30%-ə endirdi. Lakin gübrələrin damcı üsulu ilə verilməsindən istifadə haqda mə- 106
lumatlar hələ kifayət deyil. Sonrakı vəziyyətlərə də diqqət yetirmək lazımdır. Gübrələmə siste- mində üzvi gübrələr mühüm rol oynayır. lakin təkcə üzvi gübrələr hesabına yüksək məhsuldarlıqlı torpaq yaratmaq mümkün deyil. Üzvi gübrələrin torpaqda kifayət qədər olması torpaqda humus balansı üçün müsbət rol oynayır. Ancaq mineral gübrələri vermədən torpaqda P və K-un defisitsiz balansını başqa, hətta, üzvi gübrələrin sistematik tətbiq olunması böyümə və inkişafın müəyyən dövründə əsas qida elementlərinin optimal nisbətinə çatmağa imkan vermir, çünki bütün bitkilər inkişafın birinci fazasında hök- mən P-un olmasını tələb edir, payızlıqlar – azot gübrəsi ilə əlavə yeniləmə, çoxillik otlar – hər biçindən sonra və s. üzvi və mineral gübrələrin bitkiyə və torpağa təsiri müxtəlifdir. Mineral gübrələr (xüsusən N, qismən K) qida maddələrinin maksimal istifadəsi bitkilərə onlar verilən kimi baş verir, üzvi gübrələrdən isə tədricən daxil olur, üzvi maddələrin minerallaşdırmasında uyğun olaraq. Buna görə də bitkinin tez qidalanmasını təmin etmək üçün mineral gübrələr verilir. Əgər sonuncular əsasən torpağı qida rejiminin yax- şılaşdırırsa, üzvi gübrələr bununla yanaşı onu humusla zənginləşdirir, fiziki- kimyəvi xassələrini yaxşılaşdırır, torpaq mikroflorasının aktivliyini yüksəl- dir. Üzvi və mineral gübrələrin qarışığı öz effektliyinə görə həmin güb- rələrin ayrılıqda verdikdə ekvivalent miqdarda qida elementlərinin effektli- yindən üstündür. Yalnız gübrələrin üzvi-mineral sisteminin digər aqrotex- niki və bioloji üsullarla birgə istifadəsi torpağın münbitliyinin artırmaq, kənd təsərrüfatı bitkilərinin böyüməsi, məhsulun keyfiyyətini və ətraf mühitə mənfi təsirini minimallaşdırmaq üçün ümidverici əsas yaradır.
Becərilən bitkilərin əkinlərinin və şitilliklərinin xəstəliklərindən, zi- yanvericilərdən və alaq otlarından qoruması problemi uzunsürən və öyrəni- lən tarixdir. Görünür, xəstəliklərlə mübarizənin birinci praktiki tövsiyəsi b.e.ə. 460-cı ildə işlənib hazırlanıb. Demokrit tərəfindən, səpindən qabaq ta- xılların toxumunu dovşan kələminin şirəsindən islatmağı məsləhət görürdü. Orta əsrlərdə kilsə kəndliləri həşərat ziyanvericilərin və bitki xəstəlikləri yaradanların basqınından məhkəmə qaydasında müdafiə etməyə cəht etdi. 1479-1481-ci illərdə Şvetsariyada may böcəklərini mühakimə etdilər, 1585- ci ildə isə tənəkliklərin ziyanvericilərini. Baxmayaraq ki, ―cinayətkarlar‖ qovulmağa məhkum oldular, əkinllər və üzümlüklər onların basqınlarından əziyyət çəkməkdə davam edirdi. 1845-1869-cu illər. Ərzində İrlandiyada 1 milyon insan öldü və 500 min digər ölkələrə köçürüldü aclıq olduğuna görə. Yüklə 5,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|