Ma qs ud ha c I y e V

304
BİRİNCİ KİTAB
və  İsfahan  metallurgiya  zavodunda)  İran  tatlarından  bir  neçəsinin 
dilindən yazdığımız  söz  və ifadələri  də cəlb  etmiş,  müqayisədə  istifadə 
etmişik.
Burada 600-ə yaxın kök söz və onların altı tat dili ləhcəsində qarşı­
lığı,  həmçinin  daha  geniş  istifadə  etmək  üçün  Azərbaycan  dilinə  tərc­
üməsi  verilmişdir.  Bundan başqa sonra iki əlavə şəklində bir sıra saylar 
və  zaman-vaxt  bildirən  bəzi  sözlər  də  müqayisəli  şəkildə  verilmişdir. 
Burada  sonda  İrandakı  tat  dili  ləhcələrindən  olan  Keringan, 
İbrahimabad,  Səgzabad  və  Hərzəni  ləhcələrinə,  daxil  olmuş,  bu  leksik 
materiallardan  əxz  etdiyimiz  bəzi  Azərbaycan  sözlərini  də  verməyi 
lazım bildik.
Tat  dilinin  Azərbaycana  aid  olan  ləhcələrinin  materiallanm  biz 
şəxsən  topladığımız  üçün  sözlərin  tələffüz  və  mənasının  dəqiqliyinə 
cəhd  göstərmişik.  İran  ləhcələrinə  aid  leksik  material  haqqında  qeyd 
etməliyik  ki,  burada  gətirdiyimiz  sözlərin  tələffüz  və  mənası  həmin 
ləhcələrdən  bəhs  edən  mənbələrin  (həmçinin  onları  söyləyənlərin 
tələffüzünün) eynilə inikasıdır.
Tat sözlərini  vermək üçün qəbul etdiyimiz Azərbaycan əlifbası tat 
dilinin müqayisəyə cəlb olunmuş ləhcələrinin bütün səslərini  əsasən əks 
etdirə bilir.
Burada  600-dən  yuxan  Azərbaycan  sözü  altı  tat  dili  ləhcəsində 
(4000-dən artıq söz) müqayisə olunur*.
Azərbayc 
an sözləri
Cənubi
Azərbaycan
ləhcələri
Şimali Azərbaycan ləhcələri
Keringah
ləhcəsi
Hər­
zəni
ləhcəsi
İbrahim­
abad
ləhcəsi
Səgzabad
ləhcəsi
Qonaqkənd
ləhcəsi
Məlhəm
ləhcəsi
SU
U
öv
evə
ova
ou
öu/əv
qaynar su
hənqələst
kel əs­
nə
kərməovə
yuşovə
Dllşirəu
diişamarəö
V
hamilə
dəvəcuni
bərə-
vər
ovestən
ovistən
ustan
Ustan
dəyirman
oraqa
orar
asia
asia
əsyr
əsyötl
* Müqayisəli lüğət fars sözləri (ab -  su, ab-e dağ -  qaynar su, abestən -  hamilə və 
s.) əsasında verilmişdir. Lakin onu vermək mümkün olmadı (cədvələ sığmadı). 
Müəllif.
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
305
dəyirman 
_S_______
araqançi
orarçi
asi a van
sonqar
əsyoçi
dəyirman­
çı
aftava
uftə
əftəfə
əftovə
aftovə
qərqul
ərik
ərəx
-
əlovə
qovalevə
gavalı
ərik
"alça
-
əlovə
əlovə
əlüçə
alça
onlar
əvə
əvoy
aha
aha
uşun
uva
o vaxt
əməli
əvəxt
ovəxti
ovəxti
uvəxti
uvəxti
gətirmək
biyən
ordən
bevərdən
ovərdən
avardən
avardə
dəmir
dəmir
əs en
asen
ahen
uhu-n/
ohu-n
avun
əjdaha
-əjdu
mor
ejderha
-
əjdərha
mar
at
əsp
osh/
osp
əsb
əsb
ƏS
asp
stlmUk
osta
osta
xəstə
xəstə
ustuqun
silqun
göz yaşı
əster
çoşio-
vey
ərsə
ərsə
ərs
ərəsk
otaq
-
-
kiyə
tiy a
e:taq
utaq
noxta
celr
-
-
ovsar
ousar
yükən
nağıl
-
-
qossəftıəql
ostunse
nəqul/əsinə
ixtilat
atmaq
fıtəs tiyən
fistəndn
başyən
başiən
şundan
şundan
indi
esa
oso
əl, an
ədun
Uzllm
izim
ələk
paıjən
pəyrən
gərmə viçə
ələçə
ardic/gərməvic
ərdəc
bu gecə
-
-
əşuan
əş un
imşo
imşə
barmaq
çenkil
unguşt
ənguştə
ənguştə
əngtlşt
əngtlşt
üzük
əngiştəra
uzuk
ənguştər
ənguştərya
Uztlk
əngüştaına
(lzttm
ankur
əngir
əngevrə
əngervə
angur
angur
burda
-
-
cugu
endi/indi
incə/incikə
incə
belə
ezen
encilr
genə
həçen
intər/əzini
intə/əçini
bintər
külək
vu
ver
va
va
var
kulək
P İ1$____
voron
vörün
varan
varun
variş/varəndə
variş
yağmaq
vurəstən
veresne'
varəstən
varəstən
varistən
varişama-
rən
nazik
nuzek
nuzek
nazik
naziç
nazik/barik
nazik/baıik
oyun
-
-
vazi
vazi
vazi
vazi
toxumaq
-
-
vetən
vetən
vaftən
baftən
evin damı
bun
bun
bovi
bun
bun/sərbuhun
bur
uşaq
herdən
höltöl
zəni
zəni
əyəl
yel
pis
qeyrəx
püç
pis
pis
pis
pis
qardaş
börov
börer
bera
beıa/lala
birar
birar
. д а п  .
-
heyvər
hivər
şöubirar
şöbırar
baldız
-
zən bera
-
Zən birar
zanbırar
aparmaq
bardən
borçə
berdən
bebərdən
bərdən
imbərdən
qar
var
vohər
vərfə
vərfə
vərf
vərf
yarpaq
liva
yərpaq
vəl kə
vəlcə
val к
vəlkə
qaytarmaq
uşçurən
öcönös
çe
əgərdunəstən
açerdunəstən
vagardundan
vagərdun-
dən
quzu
vərə
vərə
vəre
vəre
vəre
quzi

---

306
BİRİNCİ KİTAB
lüt
lüt
pörö
lut
lut
lüt
duguluz
kəsmək
beryan
brənde
berbiən
berbiən
buran
burrən
keçi
bez
bez
bezö
beze
büz
____________
çəpiş
bezke
-
çəpiş
ovlemye
vöçə-
bllz/çəpuç
oqlaq
ÇQX
qoy
xeyli
-
VƏS
qoy
vəsü
bağlamaq
hasten
bistə
debəstən
debəstən
dəbəstən
bəstən
boşqab
nimçe
-
dövri
sençə
mişqab
qab/sini
nəlbəki
-
-
sençə
buşqab
nəəlbəki
ləmbəki
noxud
bale
-
məkkə
məkkə
peyqəmbəri
nıxır
köttlk diş
-
ziəh
ziə
dib dandu
dandunə
kütuki
kol
butaq
əlungə
taq
nute
lüvə
-
olmaq
histen
həstən
befən
və:n
birən
birən
öpüş
mayeş
muç
maçə
maçe
maç
maç
heyva
buv
heyvə
behe
bəhe
bi
bi
bahar
bahar
avasur
vəhar
vahar
vasal
korəküyo
yaxşı
çuke
çök/çok
xar
xar
xub/xas
çak
lap yaxşı
-
-
nəktər
nəçtər
xubta
lap çak
bayır,
tərəf
bəbi
məhlə
gəlböz
bər
bürün
bürün
çıxmaq
şebəbi
şere
məhlə
kəlbər
beşiyən
bər beşiyən
burun raftən
btlrün
raftən
iyirmi
vist
vist
vist
vist
bis
bist
çox
-
-
viştər
veştər
qəytə
yəkəmbul
qərib
cörötən/xəl
x
cörətən
əribə
bigunə
xalqa
qərib
bel (alət)
bil
bur
bərə
Bilə
lapatkə
dümdraz
burun
vena/veno
vene
vinə
vinyə
vini
vini
dul
vüvə
vevə
vive
vivyə
dul/biyə
dul
dul qadın
vüvəyən
vevəyə
n
vivəzənih
vivezane
biyə zən
dulə zən
dul kişi
vüvə mərt
vevə
merd
vivə miyərdə
əvizənə
biyə mərd
dulə mərd
ayaq
lenk
poçə/yə
nfi
pa/ling
pa
pay/lüng
po/pö
payız
purezi/pure
z
prez
paiz
payız
pariz
payız
aşağı
yərkanu
pərəri
cirə
cirə
zira/zirava
zirə
ayaqqabı
çöst/səndəl
Э
çist
muçe
povcar
əyaqqabi/göüş
porəqabi
kürək
(alət)
hiya
hiyə
yoyə
xuyə
xiyə
xuvə
ötən il
viyərde sur
şerəsur
əpare
apara
par
por
paralanım
Ş
deristən
tikebere
parəbefən
parəkərdəssə
n
para birən
vəncirən
bişmiş
pate
paiste
petə
bepetə
btlrüştə
düşürə
ata
deda
dədə
dədə
dədə
piyər/dədə
dədə
qaynata
vujde
pörtö
veservə
xeservə
xüsürmərd
xüsürmard
atmaq
-
-
pərtov
pərtov
şundən
şundən
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
3 0 7
soruşmaq
parasteş
pors
apəsəstən
xəbər
acurətən
xəbər astarən
pursirən
uçmaq
perəstən
vaşne
ceftəvəzən
vepərəstən
paızərən/parist
ən
paparzən
keçən
gecə
pəri
pəri
vpərizə
pərizə
pəraha
dinəpəri
keçən
axşam
pərşəv
pəri şəv
pərirəşov
pərirəşov
pərişöu
pərişəngum
yelin
pəştun
əmcək
pestan
pestun
puştun/mənıə
puştun
oğul
zuva
zörə
ferə
ferə
kuk/zöri
kuk/gədə
qığ
-
-
meşkələ
meşkələ
püşkül
qıtit
eşşək
peyini
—
“
xərəstun
xərəstun
püştülxər
qıtitxər
peşman
pəşmu
-
-
pəşmun
pəşmu
peşman
_В1°У_____
-
-
pela
pela
я±
aş/pilo
pambıq
panba
punba
lukə
luçə
pənbə
pənbə
gizli
nini
paynu
qayem
qayem
pana
pünUhün
çürük
puça
реке
fəsəste
bepəsəstə
pusirə
pusirə
PȂ
pukə
рчд
pefk
pofk
PUÇ
tıptəpi
pul
pul/pil
pul
pevl
fel
pul
pul
qara pul
sipil
suypul
siəpevl
siafel
sıyəpul
siyəpul
yan,
böyür
kəm
kem/ke 
_Sİ_____
peləv
peləv
çəm/yan/ətən
-
pəhləvan
pəlvan
pəlvan
pəhlovun
pəhlevun
pəlvan
pəlvan
cam
peyla
peyala
pialiə
pialiə
peylə
cam
iniş il
vərənsur
əpürüns
or
pirarə
pirəra
pirar
paməpirar
qoca
Pir
pire
pir
pirə
quca
kala  mərd
köynək
şoy
?еУ1
şavi
şəvi
Şe
şe
qocalmaq
pir biyə
perəber
ə
pirafən
piravən
qucə birən
kala birən
çıraq
-
-
şəndan
şəndun
çüraq
çiraq
alın
tayla
çöhör
pişuniə
pişuniə
qəbəq
pişni
güc
tub
tav
tov
tav
tab/quvat
tav
У=*У
tusdun
yay
tovestun
tovestun
hami
hamin
qaranlıq
veiritiyən
amare-
əri
vezənəftən
vezenestən
piş
saxtən/çapu-
ndən
terik
balta
təvar
yarəndə
tovər
tovər
təvər
tapor
yumurta
Uva
övə
kərxayə
çərxayə
xaykərg
-
tərəzi
tərza
tərözö
tərəzu
torozu
tarazu
tarazu
qaşımaq
toş/toşdiyu
n
töşde
betərsesdən
betərsəstən
tarşirən
tıraşirən
qorxuzma
_____
—
-
bətərsunestə
n
bətərsunestən
tərsimdən
tərsündən
turş
terş
terş
törş
törş
turş
torş
turşumaq
terş biyə
terşistə
-
tərşabən
turşbiıən
torşirə
tüpürmək
tu
tu
tef
töf
tuf
tuf
nehrə
-
-
nirə
nirə
nirə
nirə
sələ
-
-■
səllə
səllə
sələ
sələ

---