Madaniyatshunoslik

Shaxsning irodaviy faoliyati o’z oldiga qo’ygan anglangan maqsadlarni bajarishdan, amalga oshirishdan iborat sodda shakldagi harakatlarning majmuasidan iborat emas. Zo’r berishni taqozo etmaydigan ish-harakati (masalan, shkafdan choynak olish, sochiqni qoziqqa ilish va hokazolar) bilan irodaviy faoliyat tarkiblari o’rtasida keskin tafovut mavjud.

• Shaxsning irodaviy faoliyati o’z oldiga qo’ygan anglangan maqsadlarni bajarishdan, amalga oshirishdan iborat sodda shakldagi harakatlarning majmuasidan iborat emas. Zo’r berishni taqozo etmaydigan ish-harakati (masalan, shkafdan choynak olish, sochiqni qoziqqa ilish va hokazolar) bilan irodaviy faoliyat tarkiblari o’rtasida keskin tafovut mavjud.
• Irodaviy faoliyat o’ziga xos xususiyatga ega bo’lib, uning mohiyati shundan iboratki, bunda shaxs o’z oldiga qo’ygan va unga muhim ahamiyat kasb etuvchi maqsadlariga o’zi uchun kamroq qiymatga molik xatti-harakat motivlarini bo’ysundiradi. Ustuvor (yetakchi) motivlar qo’shimcha ko’makchi motivlarni muayyan yo’nalishga safarbar qilib, umumiy maqsadga xizmat qildiradi.
• Iroda insonning o’z xatti-harakatlarini (xulq-atvorini) o’zi boshqarishini, u yoki bu xususiyatli intilish va istaklarini tormozlashni talab qiladi. Irodaviy faoliyat mohiyati shunda ko’zga tashlanadiki, bunda shaxs o’zini o’zi boshqaradi, o’zini qo’lga oladi, o’zining xususiy ixtiyorsiz impulsiv tomonlarini nazorat etadi, hatto zarurat tug’ilsa, u holda ularni tamoman yo’qotadi ham.

Irodaviy faoliyatni yoki alohida iroda aktini (latincha actus harakat degan ma’noni anglatadi) amalga oshirishishning xususiyatlaridan biri-bu bajarilayotgan harakatlarning erkin ekanligini shaxs tomonidan anglash (bunday qilsa ham bo’ladi yoki unday qilsa ham) iboratligidir

• Irodaviy faoliyatni yoki alohida iroda aktini (latincha actus harakat degan ma’noni anglatadi) amalga oshirishishning xususiyatlaridan biri-bu bajarilayotgan harakatlarning erkin ekanligini shaxs tomonidan anglash (bunday qilsa ham bo’ladi yoki unday qilsa ham) iboratligidir
• Yuqoridagi mulohazalarni durustroq anglash uchun ba’zi bir psixologiya olamidagi hodisalarga murojaat qilish maqsadga muvofiqdir.
• Iroda erkinligi to’g’risidagi g’oyat bahsli psixologik muammo sanaladi, chunonchi ushbu nazariya tarafdorlarining fikricha, inson tomonidan amalga oshiriladigan ruhiy harakatlar (aktlar) biron-bir sababiy bog’liqlikka ega emaslar, ular avtonomdirlar, lekin bular o’z xohishlaridan boshqa hyech bir narsaga bo’ysunmaydilar.
• Ilmiy ma’lumotlarga qaraganda, shaxsning irodaviy harakati tamomila determinizmga (latincha determinure sababiy bog’liqlik yoki shartlanganlik degan ma’noni bildiradi), binobarin, sababiy bog’lanish qonuniga bevosita bo’ysunadi