Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
Yüklə 10,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 429
köləsiyəm‖, ―Elmli gənc nadan ağsaqqaldan xeyirlidir‖, ―Alim məclisləri cənnət bağlarıdır‖, ―Elm dünyanın ən zəngin xəzinələrindən qiymətli olduğu halda, havayi satılır və havayı alınır‖ və s. Həzrəti Əli (ə.) ictimai həyatdakı sinifləri və bunlar arasındakı ziddiyyətləri, nadanlığı, geriliyi aydın hiss etmiş onun əsas köklərini maarifsizlikdə, elmsizlikdə gördüyündən maarifçilik ideyasını təbliğ etmişdir. Elmlə bağlı fikirlərində insanları maddiyata üstünlük verməməyə, həmçinin müsəlman aləmini tamahkarlığın caynağından xilas etməyə, maarifə çağırmışdır: ―Qəlbin səfası Quran oxumaqdır‖; ―Elmsiz ibadətdə, təfəkkürsüz Quran oxumaqda xeyir yoxdur‖; ―Elm tükənməyən bir xəzinədir, ağıl əksilməyən, köhnəlməyən bir libas‖; ―Az elmi olub bildiyinə əməl edən, çox elmi olub əməl etməyəndən xeyirlidir‖; ―Ölç, biç sonra kəs, düşün, daşın, sonra danış, anla, bil, sonra et‖; ―Elm insanı pislikdən qoruyar‖; ―Elm gizli olmayan gözəllikdir‖; ―Hər bir qab dolar, elmin qabı isə əksinə, dolduqca genişlənər‖. Hətta elmlə var-dövləti müqayisə edən Həzrəti Əli (ə.) elmin 7 cəhətdən maldan üstün olması fikrinə gəlir: 1) elmi xərcləməklə azalmaz, mal isə azalar; 2) elm peyğəmbərlərdən mirasdır, mal isə zalımlardan, hakimlərdən; 3) elm sahibini hifz edər; 4) bütün insanların elm sahibinə ehtiyacı var, amma mal sahibinə yox; 5) elm insan öləndə də onunladır, mal isə bu dünyada qalandır; 6) elm insan üçün qiyamətin çətinliklərini və sirat körpüsünü keçməyi asan edər, mal isə ona mane olar;
7) elm hakimdir, mal isə hökm altında olandır, məğlubdur (1,s.78) . Həzrəti Əli (ə.) elmli insanların daim öz elmini axtarmağın, başqalarının nəsihətlərinə qulaq asmağı, təkəbbürdən, paxıllıqdan, məkr və hiylədən, haramdan uzaq olmağı, dilini pis şeyə öyrətməməyi, vəfalı olmağı, qəlbi çətin şeylərə məcbur etməməyi məsləhət bilirdi. Onun bir neçə qiymətli kəlamlarına nəzər salaq: ―Elm qəlbi qüvvətləndirir, mal isə əksinə, zəiflədir‖; ―Elm təvazökarlıq, mal isə lovğalıq yaradır‖; ―Elm insanda mərhəmət, mal isə xəbislik doğurur‖; ―Elm şərafətli və əziz mirasdır‖; ―Elmli gənc, nadan ağsaqqaldan xeyirlidir‖; ―Elm kimi üstünlük, danışmaq kimi arxa ola bilməz‖; ―Elminizi nadanlığa sərf etməyin‖; ―Elm, ədəb üçün sərf etdiyin mal xərclənməyib‖; ―Gözəllik insanın geyimində deyil, elm və ədəbindədir‖; ―Qiymətsiz elm dillərdə yer tutar, qiymətli elm bədəndə‖; ―Hər təcrübə yeni bir elmin mənbəyidir‖; ―Əsl alim anlamalıdır ki, bilmədiyi bildiyindən çoxdur‖; ―Uşaqlarınıza elm öyrədin, düşmənin hiyləsinə aldanmasınlar‖; ―Ataların övladları üçün qoyduqları mirasın ən şərəflisi elm və ədəbdir‖; ―Elm qiymətli miras, ədəb yenilməz zinət və fikir isə təmiz bir güzgüdür‖; ―Nəfsini mühasibə edən qazanar, özündən qəflət edən zərər çəkər, qorxan amanda qalar, ibrət alanın gözləri açılar, bəsirət tapan başa düşər və başa düşən isə elmə yiyələnər‖. ―Hədisi eşitdiyin zaman onu, kəlmələrini nəql etməklə deyil, barəsində dərindən düşünməklə dərk edin‖. Həzrəli ƏIi (ə) elm, bilik, onlara yiyələnmək yolları ilə bağlı orijinal fıkirlər sahibidir. Bəqərə surəsinin 189-cu ayəsində ―Evlərə qapılardan girin‖ əmri vardır. Məhəmməd Peyğəmbər (ə) isə ―Mən hikmət eviyəm, Əli qapısıdır, məndən sonra mənim təbliğ etdiyim şeyləri sizə açıq-aydın bildirəndir; onu sevmək imandandır; ona qarşı çıxmaq isə nifaqdır‖ - deyə buyurmuşdur. Həzrəti Əli (ə) buyururdu ki, elm iki cürdür: anadangəlmə və eşidilib öyrənilən. Anadangəlmə qabiliyyət yoxdursa, eşitməklə öyrənilən elm fayda verməz (2,s.41). Elm tükənməyən bir xəzinədir, ağıl əksilməyən, köhnəlməyən bir libas. Az elmi olub bildiyinə əməl edən, çox elmi olub əməl etməyəndən xeyirlidir. Ölç biç sonra kəs, düşün, daşın, sonra danış, anla, bil, son¬ra et. Elm insanın pislikdən qoruyar. Elm gizli olma¬yan gözəllikdir. Hər bir qab dolar, elmin qabı isə əksinə, dolduqca genişlənər. Alimin xətası dəryada sınıq gəmiyə bənzər, həm özü qərq olar, həm də gəmidəkilər (3,s.78). Həzrəti Əli (ə) əqli Allah təalanın insana bəxş etdiyi ən yüksək qismət hesab edirdi. Çünki əqli kamil olanların əxlaqı və əməli pak olur. Əql insa¬na zinyət verir. Elm, ədəbdir kişinin ziynəti Elmü ədəb olmasa yox rahəti Gözəlliyin, ziynət, elmü ədəb Elmü, ədəbdir kəmalə səbəb. O, elm öyrənməyi insanın kamilliyinin və fəzilətinin, ədəbli olmağının, zəfər çalmağının əsas şərti hesab edirdi: Fəzli, ədəb zahir edər, neyki zər Elmü ədəb yetir kamala ki, ta Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 430
Fəzl sənə hasil ola ey bəsa Fəda sənə, kəsb elə elmü ədəb Taki sənə faidə versin nəsəb Elmü ədəb gər edəsən ixtiyar Fəzilətin artıq olar, bişomar (4,s.47) Həzrəti Əli (ə.) elmin bir daha fəzilətləri haqqında buyurur: ―Yetim atası olmayan deyil, elmi və ağlı olmayandır‖; ―Elmli gənc, nadan ağsaqqaldan xeyirlidir‖; ―Ataların övladları üçün qoyduqları mirasın ən şərəfiisi elm və ədəbdir‖; ‖Elm, dünyanın ən zəngin xəzinələrindən qiymətli olduğu halda, havayı satılır...‖. Həzrəti Əli (ə.) elm və elm öyrənməyin mənfəətindən xeyli bəhs etdikdən sonra əlavə edərək deyir: ―Elm şərafətli və əziz mirasdır‖ (4, s.l6). Sonda qeyd etməliyik ki, insanın tərbiyə və təşəkkülündə örnəklərin rolu tamamilə aşkar məsələlərdəndir və bu gün insanın tərbiyəsi ilə məşğul olan elmlərdə və onun müxtəlif qollarında örnəyin təsir və zəruriliyi tamamilə sübuta yetirilmişdir. Həzrəti Əli Əleyhissəlamın kəlamları dərinliyi məlum olmayan bir dəryadır. Buna görə də həmin kəlamlar öz dövrü üçün son dərəcə necə mütərəqqi fikirlər idisə, bu gün də bu fikirlər və ideyalar öz təsir gücünü itirməmişdir.
N.Tusinin həyatı haqqında yazılan mənbələrə diqqət yetirdikdə görürükki onun adı Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə məşhur ensiklopedik alim və dövlət xadimi kimi daxil olmuşdur. N.Tusinin Bəzi mənbələrdə onun Həmədan şəhərində, digər mənbələrdə isə Xorasanın ən böyük mədəni mərkəzlərindən biri sayılan Tus şəhərində anadan olduğu göstərilir. O, ilk təhsilini də Tus şəhərində almışdır. Buradan da Tusi ləqəbini götürmüşdür. N.Tusi hələ uşaqlıq illərindən elmə maraq göstərmiş,böyüklərin xüsusilə müəllimlərin rəğbətini qazanmışdır.İstedadı, qavramaq qabiliyyəti diqqəti cəlb etmişdir.N.Tusinin ilk müəllimi atası olmuş, sonrakı müəllimləri isə dövrünün görkəmli alim və pedaqoqları İbn Sina məktəbinə mənsub olan alimlər, o cümlədən Azərbaycanın məşhur filosofu Bəhmənyar, dövrünün ən şöhrətli müəllimi hesab edilən Fəridəddin Damad olmuşdur. F.Damad öz dünyagörüşü ilə müasirlərindən xeyli fərqlənirdi. Təkcə şəriət ehkamları deyil, yunan fəlsəfəsi, hind hikməti, türk, fars mədəniyyəti, Azərbaycan incəsənəti ilə də yaxından maraqlanırdı. N.Tusi çox mükəmməl təhsil almışdı və gənclik illərində böyük şöhrət tapmışdı. N.Tusi sürgün həyatı yaşamışdır.Buna baxmayaraq o, bir sıra əsərlər, o cümlədən: ―Şərh-ül işarət‖, ―Təhrir əlməcəsti‖, ―Təhrir əqlidis‖ adlı əsərlərini yazmışdır. Həbsdən azad olunduqdan sonra Hülaku xanın şəxsi məsləhətçi kimi fəaliyyətə başlayır və sonradan Hülaku xanın oğlunun vəziri olmuşdur.N.Tusinin Şərq ölkələrində şəxsi müfuzu və ehtiramı olmuşdur.. N.Tusi fəaliyyəti Dövründə minlərlə günahsız və bacarıqlı şəxsi monqol qılıncından xilas edə bilmişdi. 1259-cu ildə N.Tusinin başçılığı ilə Marağa rəsədxanası tikilməyə başladı. Bağdadın işğalı zamanı N.Tusi rəsədxana üçün lazımi hazırlıq görür, alimlər cəlb edir, kitablar toplanmasını təşkil edir. Şərq ölkələrindən kitablar gətizdirir və rəsədxana nəzdində böyük bir kitabxana yaradır. Bəzi mənbələrə görə burada 400000 cildlik əlyazması (o vaxt çap olunmuş kitablar yox idi), müvafiq cihazlar toplanmışdı. Dövrünün tanınmış alimlərindən məşhur riyaziyyatçı, astronomlar və görkəmli elm adamlarından ibarət mükəmməl bir kollektiv yaradılmışdı. Burada azərbaycanlılarla yanaşı farslar, ərəblər, türklər, gürcülər, çinlilər, tatarlar, monqollar, yəhudilər və başqaları var idi. N.Tusi öz kollektivinə ayrıca qayğı və nəvaziş göstərirdi. Marağa rəsədxanasının banisi olan N.Tusi 15 il ona rəhbərlik etmişdir. Marağa rəsədxanası XIII əsrdə dünyanın ən böyük mədəniyyət müəssisəsi olmuşdur. Burada elmin bir çox sahələrinə dair aparılan təfqiqat işləri, onların yüksək elmi səviyyədə aparılması, elmi dəyəri və ən ümdəsi Marağa rəsədxanasının qoyduğu irsin sonrakı əsrlərdə elmin inkişafına göstərdiyi böyük təsir sübut edir ki, o adi rəsədxana çərçivəsindən kənara çıxaraq elmin inkişafında tam bir dövr təşkil etmişdir. N.Tusi: -―Zic Elxani‖- astronomiyadan bəhs edən əsər, - ―Təhrir eqlidis‖ (Evklid şərhi)- Həndəsədən bəhs edən əsər, - ―Bilik əldə etməyin əsasları‖, -―Məntiq haqqında‖, -―Başlanğıc və son‖, Yüklə 10,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|