Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
Yüklə 10,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
388
Müxtəlif şəkillərin altına uyğun sayda xanalar qoymaq və şəkildəki sözün səslərinin sayına uyğun xanaları qeyd etmək kimi tapşırıqlara şagirdlər daha çox həvəs göstərirlər. Dərslikdə təsvir edilən maral, ayı, fil, meymun və s. şəkilləri vasitəsilə bu iş əyani şəkildə icra edilir. Əgər şagirdlər xanaları uyğun şəklin altına düzərək lazımi sözü tapa bilirlərsə, deməli müəllim dərsin məqsədinə çatmış, şagirdlərdə səs tərkibi haqqında düzgün təsəvvürlər formalaşdırılmışdır. Növbəti dərslərdə şagirdlər səsin ictimai mahiyyəti, növləri (sait və samit), səsin sözün müxtəlif hissəsində işlənməsi üzərində iş apararaq səsin sözdə rolu və yeri kimi məsələlərə də diqqət yetirirlər. Hər bir yeni hərf öyrədilərkən onun ifadə etdiyi səs bura qədər öyrədilənlərlə müqayisəli şəkildə tədris olunur. Məsələn, “N” səsinə aid məlumatlar “A” səsi ilə müqayisə edilərək, şagirdlərə “n” səsi ilə başlayan bir neçə söz tapmaq təklif edilir: nal, nar, nərd, nərdivan və s. Şagirdlər bu sözləri tələffüz edərkən buradakı ilk səsi yadda saxlayır, sonra bu səsin iştirak etdiyi müxtəlif sözlər tapırlar: ana, nənə, Nazlı, banan, maşın və s. Bundan sonra şagirdlər belə bir tədqiqat sualına cavab verirlər: -
-
A səsini istənilən qədər uzatmaq mümkün olduğu halda N səsini uzatmaq olmur. Nəticə: uzanan səslərə sait səslər, uzanmayanlara samit səslər deyilir. Dərslikdəki qırmızı və göy rənglərlə verilən xanalara diqqət yönəldilərək şagirdlər müəyyən edirlər ki, buradakı qırmızı xanalar sait, göy xanalar isə samit səsləri bildirir. Bu üsulla şagirdlər sözlər üzərində müşahidə apararaq sözdəki sait və samit səsləri fərqləndirmək, eyni zamanda buradakı sait və samit səslərin sayını müəyyən edə bilmək təcrübəsi qazanmış olurlar. İki məlum səsə görə üçüncünü, üç məlum səsə görə dördüncünün tapılması üsulu effektiv üsullardan hesab olunur. Məntiqi təfəkkürü də eyni zamanda inkişaf etdirmiş olur. Bu üsul həm də şagirdlər üçün daha asan hesab olunur. Çünki şagird şəkildə təsvir edilən əşyanı tanıyır, onu adlandırmağı bacarır, şagirdə qalan şəkildəki sözün səs tərkibini dərk edərək uyğun hərflərini boş xanalara yerləşdirmək qalır. T hərfinin və səsinin öyrədilməsindən sonra artıq sözün vacib komponentlərindən olan heca anlayışı haqqında iş aparmaq mümkün olur. Düzgün yazı və tələffüz qaydalarına dair biliklərin qazanılması D, K, Q hərfinin və səsinin öyrədilməsi ilə başlayır. Q, D səsi haqqında bəhs edilərkən müəllim sonu bu səslə bitən sözlərə diqqəti cəlb edərək aydınlaşdırır ki, həmin səslər bir çox hallarda söz sonunda “t” və “x” kimi tələffüz edilir. Bu qayda orfoepik norma səviyyəsindədir: uşaq-uşax, qaşıq-qaşıx, qonaq-qonax və s. Onu da qeyd edək ki, sözlərin düzgün yazılış və deyiliş qaydalarının mənimsədilməsində “belə yazılır, belə deyilir” başlıqlı orfoqrafik- orfoepik cədvəllərdən istifadə edilməsi yaxşı nəticə verir. Bu işin şüurlu mənimsədilməsi ilə yanaşı, burada olan konkret müqayisə və göz yaddaşına əsaslanmaq imkanı nəticəyə müsbət nəticə göstərir. 2-ci sinifdə isə fonetika ilə bağlı dil qaydalarının öyrədilməsinə dair verilənlər həm məzmun standartlarına, həm də həcminə görə kifayət qədər genişdir. Dil qaydalarının öyrədilməsi siniflər üzrə genişləndirilərək tədris olunur, yuxarı sinifdə öyrəniləcək biliklərə baza rolunu oynayır. İBTİDAİ SİNİFLƏRDƏ AZƏRBAYCAN DİLİ DƏRSLİYİNDƏ DİL QAYDALARININ TƏDRİSİNƏ ÜMUMİ YANAŞMA Məmmədova T.K. Bakı Slavyan Universiteti
Kurikulum islahatından sonra dərsliklərə verilən tələblərin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq bütün mövzuların öyrənilməsinin məqsədi, vəzifəsi, metodları əvvəlkilərlə müqayisədə fərqlənməyə başladı. Bu da məlum islahatın nəticəsidir. Tədqiq edəcəyimiz mövzu dil qaydalarına həsr olunduğundan aparacağımız tədqiq işi də məhz dil qaydaları ilə bağlı olacaqdır. Əvvəlki illərdə dilçiliyə aid qaydalar eləcə də digər mövzularda oxşar cəhət mövzuları, qaydaları şagirdə əzbərlətdirmək, yadda saxlatmaqdan ibarət idi. Lakin yeni kurikulumlarda məsələ köklü olaraq dəyişdi. Artıq şagird verilən qaydaları əzbərləməklə kifayətlənmirdi. Yeni kurikulumlarda dil qaydaları həm mənimsədilirdi, həm də nitq vərdişlərini inkişaf etdirəcək vasitə kimi əsas tutulurdu. Dil qaydalarına məxsus biliklər nitq inkişafına səbəb olacaq proses kimi aparılır, dil qaydalarından məqsədyönlü istifadə nəticəsində nitqin müxtəlif növləri, üslubları üzrə biliklərlə silahlanır və formalaşdırılır. İbtidai təhsil pilləsində dil qaydalarının öyrədilməsinin əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Dil qaydalarını yetəri səviyyədə mənimsətməklə şagird ən vacib, zəruri qrammatik qaydaları, Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
389
ədəbi tələffüz normalarını öyrənməklə tətbiq edir və nitq bacarıqlarını formalaşdırır, dil haqqında ilkin anlayışlara sahib olur. İbtidai siniflər üçün nəzərdə tutularaq hazırlanmış ana dili kurikulumlarında bu fənnin istiqamətləri, məzmun xətləri, standarları, təlim nəticələri son dərədə aydın, konkret şəkildə təsvir olunmuşdur. Yeni Kurikulum hazırlanarkən bir sıra sualların cavabı nəzərə alınmışdır: 1) nə üçün öyrədəcəyik? (məqsəd); 2) nəyi öyrədəcəyik? (məqsədin reallaşacağı məzmun) 3) necə öyrədəcəyik? (tədrisin üsul və vasitələri, resursları); 4) necə öyrətdik? (nəticənin ölçülməsi və qiymətləndirilməsi meyarı). Fənn kurikulumlarının təhlili göstərir ki, həqiqətən də Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konsepsiyasını müəyyən edən bu sənəd təlim prosesi ilə bağlı olan bütün fəaliyyətlərin təşkili və həyata keçirilməsini özündə cəmləşdirən mühüm bir mənbə olaraq qəbul edilməkdədir. Ona görə də kurikulum “məzmun və qiymətləndirmə standartlarını, tədris planı və proqramlarını, şagirdə və onun hazırlıq səviyyəsinə verilən tələbləri, hər bir dərsin konkret inkişafetdirici məqsədlərini, metodik təminatını, dəyərləndirmə modelini, texniki təchizatı və s. özündə əks etdirən, müəllim və məktəb qarşısında duran vəzifələri və onların konkret həll yollarını göstərən konseptual sənəd kimi başa düşülür”. Kurikulumların mahiyyət və elmi-metodiki səviyyəsi haqda A.Hacıyevin aşağıda söylədiklərinə biz də tərəddüdsüz şərik çıxırıq: “Müasir pedaqoji-psixoloji araşdırmalara istinadən hazırlanmış ana dili kurikulumu fənnin məzmununu daha təkmil əks etdirən ən optimal sənəddir və onun səmərəli tətbiqi müəllimlərimizin yaradıcı fəaliyyətindən asılıdır. Ana dili kurikulumlarında dil qaydalarının öyrədilməsi probleminə çox geniş yer verilsə də, bu məsələ ilə bağlı nəzərdə tutulanları konkret şəkildə aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: şagird dil qaydalarının mənimsədilməsi zəminində “zəruri fonetik, leksik, qrammatik anlayışları izah edir, onları bir-birindən fərqləndirir, mülahizələrini müxtəlif üsullarla əsaslandırır və təqdim edir, şifahi və yazılı nitqində dilə aid qaydaları mənimsədiyini nümayiş etdirir. Dil qaydalarının yeri və əhəmiyyəti ana dili kurikulumlarının məzmun xətləri içərisində xüsusi olaraq qeyd olunur. Dil qaydalarının öyrədilməsi işi ibtidai sinif şagirdlərinin əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri kimi qiymətləndirilir. Şagirdlər dil qaydalarını mənimsəyərkən aşağıdakı keyfiyyətlərə yiyələnirlər: -
Dilin fonetik, leksik və qrammatik quruluşu ilə bağlı minimum bilikləri yığcam, sadə, aydın qayda və şərhlər formasında mənimsəyir; -
-
Durğu işarələrinin əhəmiyyəti, ondan düzgün istifadə olunması zərurətini dərk edir; -
Mədəni nitq üçün vacib olan nitq bacarıqları formalaşdırılır; -
Bütün bunların təcrübədə tətbiqinə nail olunur. İbtidai siniflər üçün fənn kurikulumlarında ana dili təlimində dil qaydalarının öyrədilməsindən əldə edilən təlim nəticələri həm ümumi, həm də hər bir sinif üzrə ayrıca müəyyənləşdirilmişdir. İNFORMASİYA KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARININ (İKT) TƏHSİLDƏ TƏTBİQİ Mirzəliyeva D.F. Bakı Slavyan Universiteti XXI əsr informasiya – kommunikasiya əsri olduğundan müasir texnologiyalar həyatımızın bütün sahələrinə sürətlə daxil olmaqdadır. Azərbaycanda informasiya – kommunikasiya texnologiyaları sahəsində yetərincə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Əvvəlcə onu qeyd etmək lazımdır ki, son zamanlar xarici dillərin tədrisində yeni metodların istifadəsi zamanı informasiya – kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqinə tez-tez müraciət olunur.Təhsilin keyfiyyətini, xarici dili öyrənənlər tərəfindən bilik, bacarıq və vərdişlərin əldə edilməsi prosesində İKT əvəzolunmaz rol oynayır. Son illər ərzində xarici dilin tədrisi zamanı informasiya – kommunikasiya texnologiyalarının istifadəsi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Buna görə də müəllimlərin İKT-dən səmərəli istifadəsi üçün lazım olan bacarıqları əldə etmək lazımdır. Başqa ölkələrdə olduğu kimi, ölkəmizdə də xarici dil müəllimləri dərs zamanı ən yeni metodlardan istifadə etməyə çalışırlar. Xarici dil müəllimləri və xarici dili öyrənən hər kəs üçün bu gün informasiya – kommunikasiya texnologiyaları dedikdə ilk ağıla gələn kompyuterlər olur. Dil təlimində kompyuterdən 2 cür istifadə etmək mümkündür: lokal şəbəkəyə qoşulmadan kompyuterə yüklənmiş tərcümə proqramlarının tətbiqi ilə bağlı texnologiyalar və əksinə internet resursları ilə bağlı texnologiyalar. Yüklə 10,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|