MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 280 280 həmiĢə dillərin müasir vəziyyəti və daxili inkiĢaf qanunauyğunluqları ilə izah etmək mümkün olmur.Bəzən də elə olur ki, eyni dil xüsusiyyəti müxtəlif areallarda təkrar olunur.Belə rəngarəng mənzərə türk dillərində çox aydın müĢahidə edilir və bu hal sinxronik yox,daha çox diaxronik baxımdan Ģərh olunmalıdır.Müxtəlif türk dillərinin və dialektlərinin izoqlos təĢkil edən bəzi xüsusiyyətləri həmin dillərin formalaĢmasında iĢtirak etmiĢ eynicinsli tayfa dilləri ilə bağlı olaraq meydana çıxır.Bu bir tərəfdən müxtəlif qəbilə və tayfaların uzun sürən qaynayıb qarıĢması ilə,miqrasiyalar ilə bağlıdırsa,digər tərəfdən müxtəlif dialektlərin eyni bir kökdən nəĢət etməsi ilə, tarixən onların yaxın areallarda yerləĢməsi ilə əlaqədardır." (114.118). Bu baxımdan görkəmli ədəbiyyatşünas alim Zeynallının 1926-cı ildə dərc etdirdiyi bir məqalədə söylədiyi fikirlər çox maraqlıdır: "Bugünkü dilçilərimizin, demək olar ki, hamısı Azərbaycanı cənub türklər qrupundan sayırlar.Lakin bir az dərin araĢdırılsa,bunun bir yanlıĢlıq nəticəsi olduğu görünəcəkdir.Azərbaycandakı ləhcə və Ģivələrin son dərəcə müxtəlif olması, bir Ģəhərin özündə bir yerdə "əv". o biri yerdə "ev", üçüncü bir yerdə isə "öv" və yaxud "öy" www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 281 281 281 281 281 281 281 deyildiyinə diqqət olunsa,bu surətlə Azərbaycanın hansı dil qrupundan olduğu məsələsi də gələcəyin ən pırtlaĢıq və iliĢik iĢi olacaqdır.O zaman bəlkə də Azərbaycan ləhcəsini bütün türk ləhcələrinin ortası sayacaqlar ki, bu da yeni mövzu olacaqdır." (115.114). A. Samoyloviç yazmışdır: "...Ġranın və Azərbaycanın türk Ģivələri özünün əsas əlamətlərinə görə türk dillərinin cənub-qərb qrupuna daxil olsa da son vaxtlar aydınlaĢır ki,Azərbaycanda son dərəcə qarıĢıq mənĢəli türk ləhcələrinin qalıqları öz əlamətlərini saxlamıĢdır. Bunlar hazırda Ģimal-Ģərq və uyğur da daxil olmaqla tamamilə baĢqa qruplarda mövcuddur." (116.7). Türk ləhcə və şivələrinin kök türkcədən ayrılma tarixi və məkanı barədə alimlər arasında fikir birliyi yoxdur.Məsələn, Nizami Cəfərovun fikrincə, bu, l mi-nilliyin sonu, ll minilliyin əvvəllərində baş vermişdir. Nizami Cəfərov bildirir: "Qədim ümumtük dilinin bölünməsi prosesi l minilliyin sonu, ll minilliyin əvvəllərində əsasən üç türk dilinin formalaĢması ilə baĢa çatmıĢdır:oğuz dili, qıpçaq dili, karluq dili. Lakin həmin dillər bir-birinə o qədər yaxın və əlaqələri o qədər sıx, intensiv olmuĢdur ki, ümumi bir dilin - ümumtürkcənin dialektləri təsəvvürünü yaradırlar." (69.112). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 282 282 Nizami Xudiyev isə bir qədər fərqli düşünür.Onun fikrincə, bu proses ən geci eradan əvvəl l minilliyin ortalarında baş vermişdir: "Ümumi türk dili tarixinə həsr olunmuĢ tədqiqatlar, xüsusilə professor Əhməd Cəfəroğlunun tədqiqatları göstərir ki, müxtəıif türk etnik-mədəni regionlarında meydana çıxan türk ədəbi dillərinin tarixi ümumi türk dili tarixi anlayıĢını istisna etmir, əksinə, tamamlayır və belə qənaəti möhkəmləndirir ki, müstəqil türk ədəbi dilləri ümumi bir türk ədəbi dil mühitinin məhsulu olub, məhz həmin mühitin əks olunduğu coğrafi arealda formalaĢır, etnik-mədəni ehtiyacı ödəyir, sonra isə məhv olub gedir, dəyiĢikliyə uğrayır, yerinə yeni ədəbi forma gəlir.Lakin hər bir yeni forma mütləq özündən əvvəlki normativ formanın təcrübəsinə və ümumi tük ədəbi dili ünsürlərinin inkiĢafına əsaslanır. Qədim türk dili ən qədim zamanlardan eramızdan əvvəl V əsrə qədərki dövrü əhatə edir.Təqribən eradan əvvəl l minilliyin ortalarından geç olmayaraq bu dilin differensasiyası baĢlamıĢdır." (70.9-10). Elbrus Əzizov deyir: "Fuad Köprülüzadə 1926-cı ildə Bakıda çap olunmuĢ "Azərbaycan ədəbiy-yatına dair tədqiqlər" adlı kitabçasında Azərbaycan dilinin təmiz oğuz dili olduğunu Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|