MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
          Bəxtiyar Tuncay        
 Sakların dili və ədəbiyyatı
 
287 
287 
287 
287 
287 
287 
287 
Arxant,  Arxantac  (qadın  cinsi),Arxint  -  Arhant 
(müqəddəs,  nırvanaya  gedən  yolun  son  mərhələsində  olan 
şəxs) 
Asanvarukiki - Asamvarika (günah içində batan adam) 
Asanvır - Asamvara (dini qanunların pozulması) 
Asrava- Asrava (günah, qəddarlıq) 
Aşvını - Aşvini (ay zodiakının 28 ulduzundan biri) 
Atavaki - Atavaka (iblis adı) 
Badir - Patra (buddist rahiblərin sədəqə toplamaq üçün 
istifadə etdikləri qab) 
Badra - Bhadra (şəxs adı)  
Badrakalpiki 
- 
Bhadrakalpika 
(buddist 
xronologiyasının bir mərhələsi, erası) 
Balika - Bhallika (şəxs adı)  
Baranas  -  Varanasi  (Benares  şəhərinin qədim adı  (?!), 
ola bilsun ki, bu toponim türkcədən hind dilinə keçmişdir) 
Barkasivadi, 
Barxasuvadi,Braxasvadi, 
Braxsuvati, 
Braxsvadi  - Brhaspati (Yupiter planeti) 
Basaman  -  Vaisravana  (yakşa  iblislərinin  başçısı  və 
şimal ölkələrinin hamisi) 
Bavaqir - Bhavaqra (kainatın ən üstün nöqtəsi) 
Benitpal - Bhindipala (nizə) 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
              Bəxtiyar Tuncay           
 Sakların dili və ədəbiyyatı
 
288 
288 
Bodi  -  Bodhi 
(hidayət  olunma,  təkmilləşmə, 
kamilləşmə) 
Bodimant - Bodhimanda (biliklərə ulaşma taxtı) 
Bodistav - Bodhisattva (bodistav) 
Brama - Brahma (hinduizmin üçlü tanrı sisteminin baş 
tanrısı, dünyanın və bütün varlıqların yaradıcısı) 
Braman  -  Brahman  (brahman,  hinduizmdə  ən  yüksək 
kastanın mənsubu) 
Bud - Budha (Merkuri planeti) 
Budaşiri - Buddhaşiri (şəxs adı) 
Bujan - Punya (xeyirli əməl) 
Çadık  -  Cadaka  (  buddanın  öncəki  doğuluşları 
haqqında hekayələr toplusu) 
Çaqşapat - Sikaşapada (dini qanun) 
Çaştani - Caştana (şəxs adı) 
Çatatri - Catadhara (şəxs adı) 
Çatismari  -  Catismara  (  özünün  öncəki  həyatlarını 
xatırlayan adam)  
Çaturi - Çatura (şəxs adı) 
Çintamani  -  Kintamani  (sahibinin  istənilən  arzusunu 
yerinə yetirə bilən mi-fik mirvari) 
Çitravari - Kitravirya (şəxs adı) 
Çitriçiri - Çitrasena (şəxs adı) 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
          Bəxtiyar Tuncay        
 Sakların dili və ədəbiyyatı
 
289 
289 
289 
289 
289 
289 
289 
Çuvaki - Civaka (şəxs adı) 
Darma - Dharma (əsas, element. qanun, təlim) 
Darmaquptaki  -  Dharmaquptaka  (Dharmaquptaka 
buddist təliminin davam-çısı) 
Darni - Dharani (cadunun maqik bir forması) 
Dartiraştri- Dhrtaraştra (şəxs adı, Şərqin hakimi) 
Dşamabumi  -  Daşamabhumi  (  bodistavın  Budda 
səviyyəsinə  yüksəlmək  üçün  keçməli  olduğu  on  məhələnin 
sonuncusu) 
Diyan - Dhyana (düşüncə, düşünərək kamilləşmə). 
Bu  qəbildən  olan  sözlərin  sayı  təssəvvür  edə 
biləcəyimizdən də çoxdur və sak dilinin şərq (Xotan) şivəsinin 
hind  dilinin  güclü  təsirinə  məruz    qaldığını  hələ  Xl  əsrdə 
Kaşğarlı  Mahmud  da  qeyd  etmişdir.  Qərb  şivəsindən  fərqli 
olaraq, haqqında məlumatımız Maninin bir şeri və l Artaşesin 
sərhəd  daşları  üzərindəki  yazısı  ilə  məhdudlaşan  şərq 
şivəsində sadəcə 2 alınma söz təsbit edilmişdir: nom və məlik. 
Bunlardan birincisi İran, ikincisi isə sami mənşəlidir.  
Bütün  bu  söylənilənləri  ümumiləşdirərək  tam  qəti 
şəkildə  deyə  bilərik  ki,  hunların  sələfləri  olan  saklar  Ata 
yurdları  Azərbaycandan  hərəkət  edərək  Azərbaycan  (Manna) 
mədəniyyətini Avrasiyanın geniş ərazilərinə yayan, türk dilini 
Fərat  çayı  və  Qara  dənizdən  Şimali  Hindistan  və  Çinə  qədər 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
              Bəxtiyar Tuncay           
 Sakların dili və ədəbiyyatı
 
290 
290 
uzanan böyük bir geosiyasi arenada zəngin ədəbiyyat və rəsmi 
dövlət  dili  halına  və  hakim  vəziyyətə  gətirən  qədim 
azərbaycanlılardır və onlar bütün türk xalqlarının eləcə də bir 
çox  digər  xalqların  etnogenezində  iştirak  etmişlər.  Dünyaya 
dövlətçilik  ənənələrini  yaymışlar.  Azərbaycan  xalqının  və 
dilinin formalaşmasında oğuz və qıpçaqlarla  yanaşı saklar da 
böyük 
rol 
oynamış, 
Azərbaycan 
ədəbiyyatına 
və 
mədəniyyətinə  lll  əsrin  böyük  şairi,  bəstəkarı,  rəssamı, 
mühəndisi və filosofu Manini bəxş etmişlər. Qüdrətli Parfiya 
imperatorluğunu  və  Hindistan  Sak  imperatorluğunu  onlar 
qurmuş,  manixeizmi  və  buddizmi    də  dünyaya  hədiyyə 
etmişlər.  
                   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
          Bəxtiyar Tuncay        
 Sakların dili və ədəbiyyatı
 
291 
291 
291 
291 
291 
291 
291 
 
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT 
 
1.Azərbaycan tarixi, B.,"Azərnəşr", 1994. 
2.Esxil. Seçilmiş əsərləri. "Avrasiya Press" , B.,2006. 
3. Təkləli M.Rus dilində türk sözləri, B.,"Nurlar", 2006 
4. Göyüşov R. Azərbaycan arxeologiyası, B.,"İşıq", 1986. 
5.Mурадова  Ф.  Датировка  наскальных  изображений 
Гобустана...Qafqazın 
arxeologiyası, 
etnologiyası, 
folkloru.,AMEA-nın 
Arxeologiya 
və 
Etnoqrafiya 
İnstitutu,B.,2005 
6.  Cəfərov  C.Bəzi  damğa  və  işarələrin    etimoloji  izahı.  Türk 
dillərinə dair etimoloji və tarixi - morfoloji tədqiqatlar. ADU-
nun nəşriyyatı, B.,1987. 
7. Ağasıoğlu F. Azər xalqı, B.2005. 
8. Rzayev N. Qayalar danışır, B., "Elm" 1985 
9.  Юналеева  Р.А.  Тюркизмы  в  русском  языке  (на 
материале 
названий 
одежды). 
Автореферат 
докт.дисс.,М.,1984. 
10.  Bayat  F.  Oğuz  epik  ənənəsi  və  "Oğuz  Kağan"  dastanı, 
B.,"Sabah",1993 
11.  Rəcəbov  Ə.,Məmmədov  Y.Orxon-Yenisey  abidələri, 
"Yazıçı", B.,1993 

---