MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 276 276 parfiyalılara aid edilən və "pəhləvi" adlandırılan kitablar əslində farslara aiddir və onların əlifbası ilə Parfiya yazılarının əlifbasının hərfləri arasında bəzi fərqlər var (28.224). İ.M. Dyakonovun bu təsbitinin bizim üçün böyük əhəmiyyəti var. Cünki bəzi alimlər sözügedən kitabları və Nisadan tapılan eyni yazıları pafiyalılara, yəni Arsaklara aid edərək, parfiyalıların dilinin guya fars dili olduğunu iddia etmişlər. Halbuki, Parfiya sikkələrinin əlifbası ilə sözügedən yazıların əlifbası eynimənşəli olsalar da ortada müəyyən fərq var. Ən böyük fərq isə Parfiya (Arsak) əlifbasında, orta fars əlifbasından fərqli olaraq, "L" hərfinin olmasıdır. Qeyd edək ki, Firidun Ağasıoğlu tərəfindən Artaşesin kitabəsinin oxunmasından öncə Parfiya yazılarına sadəcə Parfiya sikkələrində rast gəlinmişdi və onların dilini müəyyən etmək mümkün olmurdu. Görünür, ermənilərin uzun müddət ərzində sak dilinin qərb (Parfiya) şivəsindən yazılı ədəbi dil kimi istifadə etmələri səbəbindəndir ki, onların dili türk dilinin güclü təsirinə məruz qalmışdır. Bu baxımdan alman alimi Mordmanın hələ 1870-ci ildə yazdığı fikirlər çox maraqlıdır: "Məlumdur ki, ermənilər hindavropa mənĢəli xalqdır, amma onların dili Turan dillərinin güclü təsirinə məruz qalıb. Bu sözlərlə mən heç də çoxəsirlik əlaqə nəticəsində Osmanlı www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 277 277 277 277 277 277 277 dilindən alınmıĢ sözləri yox, eramızın lV-Vll əsr erməni dilindəki Turan sözlərini nəzərdə tuturam. Bu o dövr idi ki, Səlcuqlular, Osmanlılar və baĢqa türklər barədə bir Ģey məlum deyildi." (219.6). Gördüyümüz kimi Artaşesin rəsmi dil kimi istifadə etdiyi dil Parfiya (sak dilinin qərb şivəsi), yəni türk dili olmuşdur. Bu dillə bağlı Strabonun söylədikləri mövzumuz baxımından böyük önəm daşımaqdadır: "Artaksiya (Artaşes) və Zariadriya ...birlikdə öz torpaqlarını geniĢləndirdilər. Onlar bunu ətraf xalqların torpaqlarını iĢğal etməklə gerçəkləĢdirdilər. Belə ki, onlar midiyalılardan Kaspiana, favnitida, və Basorope-danı, iberlərdən Paridr dağlarının ətəklərini, Xorzena və Kür çayının o biri sahilində olan Qoqrenanı, xaliblərdən və mosineklərdən Kerenitida və Kserksenanı...,kataonlardan Akilisenanı və Antitavr ətrafındakı vilayəti..., suriyalılardan Taronitidanı zəbt etdilər. Bu üzdən də bu xalqlar indi eyni dildə danıĢırlar." (60.31). Strabonun "eyni dil" dedikdə nəyin nəzədə tutulduğu yuxarıda deyilənlərdən aydındır. Söhbət sak dilinin qərb (Parfiya) şivəsindən, başqa sözlə türk dilindən gedir. Strabonun söylədiklərini bizim üçün maraqlı edən "eyni dil"də danışan xalqlar içərisində xotənlərin, yəni sak-xotan xalqının www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 278 278 da adının qeyd edilməsidir. Qədim tarixçi onları "kataon" adlandırır. Bu isə o deməkdir ki, sak-xotanlar həmin dövrdə təkcə Çində və Hindistanda deyil, Ön Asiyada da yaşayırdılar.Əslində burada təəccüblü bir şey yoxdur. Çünki Parfiya iə Hindistan Sak (Şakya) dövlətləri həmsərhəd idilər və daim Baktriya (bugünkü Özbəkistan və Tacikistanın cənubu və Əfqanıstanın şimalı) və Hindistan (o cümlədən bugünkü Pakistan) torpaqları uğrunda bir-biri ilə çəkişirdilər. Strabon "eyni dil"də danışan xalqlar içərisində iskitlərin bir qolu olan və dəmiri kəşf edən xalq kimi tanınan xaliblərin də adını çəkmişdir ki, bu da çox maraqlı faktdır. Ən maraqlı faktlardan biri isə qədim türk-oğuz yurdlarından biri kimi tanınan, türk əfsanə və tarixi mənbələrində önəmli yeri olan (85.57-60) Taronun adının çəkilməsidir. Yuxarıda təqdim edilən sitatda bu ölkə Taronitida kimi qeyd edilir və onun suriyalılardan zəbt edildiyi bildirilir. l Artaşesin milli mənsubiyyətinin nə olduğu məlum deyildir. Onun etnuk erməni, yəni hay olduğunu sübut edən heç bir dəlil yoxdur. Ermənistanın ilk məliklərinə gəlincə, erməni tarixçilərinin yazdıqlarından onların sak olduqları anlaşılır. Məsələn, V əsr erməni tarixçisi M.Xorenatsinin yazdıqlarından belə məlum olur ki, ermənilər Midiya şahı Varbak (Arbak,) tərəfindən Ermənistanın hakimi təyin edilmiş www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 279 279 279 279 279 279 279 sak oğlu Paruyru özlərinin ilk hökmdarları hesab etmişlər (7.347). Eyni müəllif ondan öncə isə Tork (Türk) adlı hökmdardan söz açır: "VağarĢak Haykakın nəvəsi Paskamın soyundan ...Torku batı tərəfin hökmdarı təyin etdi...Əgər istəsən sənə onun haqqında ağlasığmaz hekayətlər danıĢaram. Farslar Saqcik Rüstəmdə 120 fil gücü olduğunu söylədikləri kimi, onun haqqında da elə igidlik və qoçaqlıqlardan söz açılır ki, bunları nə samson, nə Herkules, nə də Saqcik haqqında demək olmur" (7.346). Erməni tarixçi həmin şəxsin igidlik və qoçaqlıqlardan söhbət açaraq Təpəgöz barədə "Kitabi-Dədə Qorquddakı hadisəni danışır. Tarixi faktlar,qədim yazılı mənbələr, arxeoloji tapıntılar Azərbaycanın və ətraf ərazilərin ən qədim türk yurdu olduğunu, ayrı-ayrı türk ləhcə və şivələrinin məhz ölkəmizin ərazisində kök dildən ayrıldığını söyləməyə əsas verir. Dilçi alim Elbrus Əzizov deyir: "Dilçilik tariximizdən bəllidir ki,yaxın areallarda yerləĢmiĢ qohum dillərin uyğun xüsusiyyələri daha çox olur.Lakin bir-birilədən uzaq areallarda yerləĢmiĢ qohum dillərdə elə uyğun əlamələrə təsadüf edilir ki,bunları heç də Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|