MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SON SÖZ ƏVƏZİ VƏ YA SAK DİLİNİN ŞƏRQ (XOTAN) ŞİVƏSİNDƏ İŞLƏNMİŞ HİND (SANSKRİT) MƏNŞƏLİ SÖZ VƏ
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 283 283 283 283 283 283 283 gösərmiĢdir.Sonralar Çobanzadə və onun ardınca Dəmirçizadə Azərbaycan dilinin oğuz- qıpçaq dili olduğunu təsdiq etdilər.Əhməd Cəfər isə dilimizin oğuz-qıpçaq mənĢəli dil olmasını təsdiq eməklə yanaĢı, bidirmiĢdir ki, ancaq bu dilin uyğur dili ilə kiçicik müqayisəsi bizi Azərbaycan dilinin əmələ gəlməsində uyğur dili qatının çox iĢləməsi barədə düĢünməyə məcbur edir." (114.119). Əhnəd Cəfər isə yazmışdır: "Dialektlərin faktlarına əsasən mən bu qənaətdəyəm ki, Azərbaycan dili əsas əlamətlərinə görə, türk dillərinin Qərb qrupuna aid olsa da, bu dil müəyyən dərəcədə türk dillərinin Qərb və ġərq qruplarını bağlayan halqadır." (117.225). Bu fikirlər də Elbrus Əzizova məxsusdur: "Müasir Azərbaycan dilində uyğur elementlərinin olduğunu Nəcib də göstərməkdədir. Azərbaycan və uyğur dillərinin ötəri müqayisəsi daha çox bu iki dil üçün əlamətdar olan izoqloslar aĢkara çıxarmağa imkam verir.Məsələn, "a-e" səsdəyiĢməsini gözdən keçirək.Uyğur dili üçün xarakerik olan bu hal özünü Azərbaycanın cənub, Ģərq və Ģimal Ģivələrində də göstərməkdədir.Eyni hala Anadolu Ģivələrində də rast gəlinir.Bundan baĢqa Azərbaycanın ayrı-ayrı Ģivələrində www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 284 284 uyğur dili üçün xarakterik olan "a-ə", "a-o", "o-a", "e-ə", "e- ö", "d-ç", "k-ç" və sairə əvəzlənmələr də müĢahidə edilməkdədir." (114.119). Beləliklə, müəyyən etdik ki, sakların dili xaqaniyyə türkcəsinin və ya bugünkü adla desək, uyğur dilinin bir şivəsi olmuşdur. Qeyd edək ki, Azərbaycan alimlərindən Fərhad Zeynalov və Elburus Əzizov bu dilin bəzi fonetik, leksik, qrammatik xüsusiyyətləri barədə dəyərli fikirlər söyləmişlər (112.268-296; 114.118-125). Ramiz Əsgər isə sözügedən dildə yaranmış abidələrin dilinin tədqiqinə dair çox sayda sanballı məqalə və monoqrafiya həsr etmiş və bu sahədə, sözün əsl mənasında, nəhəng iş görmüşdür (210;211;212;213;214;215). Odur ki, gələcəkdə sak ədəbi abidələrinin dilinin tədqiqi ilə məşğul olacaq tədqiqatçılar işə boş yerdə başlamalı olmayacaqlar. SON SÖZ ƏVƏZİ VƏ YA SAK DİLİNİN ŞƏRQ (XOTAN) ŞİVƏSİNDƏ İŞLƏNMİŞ HİND (SANSKRİT) MƏNŞƏLİ SÖZ VƏ İFADƏLƏR. Məlum olduğu kimi, buddizm hinduizm zəminində, hinduizmdəki bütlərə qarşı mübarizə məqsədi ilə yaradılmışdı. Bu üzdən də həmin dinin terminoloji sistemi hinduizmin www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 285 285 285 285 285 285 285 terminologiyası əsasında formalaşmışdır. Elə bu hal da bu yeni dinin yaradıcıları olan sakların dilinə külli miqdarda hind söz və terminlərinin keçməsinə səbəb olmuşdur. Sevgidəyər oxucularımızda müəyyən təsəvvür yaransın deyə, onlardan "a" ,"b" "ç" və "d" hərfləri ilə başlayanlarını təqdim edirik: Abayabur - Abhayapura (qədim mifik şəhərin adı) Abasvar - Abhasvara (buddizmə görə, göyün Rupa- brahma-loka adlanan qatında yaşayan göy məxluqları) Abhaq - Abhayaka (təhlükəsiz, etibarlı) Abıçı - Abhiyit (ay zodiakına daxil olan 28 ulduzdan birinin adı) Abidarim - Abbhidharma (buddist kanonun lll hissəsi) Abirpay - Abhipraya (hiyyət,arzu,) Açakram, Açaqram - Aya-qara (ilan) Açari - Acarya (müəllim, tərbiyəçi) Açataştru - Ajataşatru (Maqada şahının adı) Aditya - Aditya (Günəş; Günəş,ay və 5 planet) Aqam, Aqam bitik - Aqama sutra (buddist məzmunlu əsərlər toplusu) Aqaru - Aquru (Əzvay ağacı) Ayşani - Aisani (şimal-qərb) Akasti - Aqasti (günəş və ayın mifik məkanı) Akaş - Akasta ( fəza) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 286 286 Akşobi - Akşobhya (səmada yaşayan 5 buddadan birinin adı) Akujal - Akuşala (pis və günah işlər) Amanuşi,Amanujş -Amanuşya (iblislərdən birinin adı) Amita, Amita ayuşi - Amitayus (budda Amitabxın adlarından biri) Anantrişsabaq -Anantaryasamadhi (ölümə məhkum günah) Andiray - Antaraya (sərhədd) Animişa - Animişa (şəxs adı) Anityat - Anityata (birbaşa, bilavasitə. vasitəçisiz) Apimuki - Abhimukhi (bodistavlığa ulaşma yolunun altıncı pilləsi) Apiramani - Aparmana (ölçüyəgəlməz) Apitiyi - Abhidheya (dini dərkin növlərindən biri) Apramanaşub -Apramanaşubha (göydə yaşayan məxluqlardan bəisinin adı) Apranamak - Apramanbha (göydə yaşayan məxluqların bir qisminin adı) Apsmar - Apasmara (epilepsiya) Aryadan - Aryadana (monastr) Aryavalokdişvar - Aryavalokiteşvara (çəxs adı, bodistavlardan birinin adı) Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|