MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
52
Azərbaycan geosiyasətini elmə təqdim edən ilk fundamental əsər
Azərbaycan Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi, Prezident Administrasiyasının Ġctimai-siyasi əlaqələr Ģöbəsinin müdiri, tarix elmləri doktoru, professor Əli Həsənovun ―Azərbaycanın geosiyasəti‖ adlanan fundamental tədqiqat əsərinin elmi dəyərləri haqqında
regionlar arasında ―geosiyasi zolaqlar‖ da formalaĢa bilir. Məsələn, Azərbaycan həm Qafqaz geosiyasi regionunun elementidir (mərkəzləĢdirici subyekt kimi), həm də Avropa ilə Asiya arasındakı ―geosiyasi zolağın‖ komponentidir (birləĢdirici subyekt kimi). Digər dövlətlərlə əlaqələr geosiyasətin formalaĢması proseslərini təbii olaraq Ģərtləndirir. QarĢılıqlı təsirlər fonunda dövlətlərin geosiyasi gücləri yaranır. Dövlətin ümumən geosiyasi gücü onun daxili və beynəlxalq gücünə söykənir. Daxili gücü onun geosiyasi nüvəsini təĢkil edir. Geosiyasi məkanı mərkəzdən ətraflara doğru geniĢləndirir. Böyük dövlətlərin baĢqa regionlarda geosiyasi maraqlarının geniĢlənməsi də həmin dövlətlərin geosiyasi (beynəlxalq münasibətlər üzrə) nüvələrini meydana gətirir. Buradan da xarici siyasətin ĢəbəkələĢmiĢ mərkəzləri formalaĢmıĢ olur. Burada dövlətin daxili siyasəti xarici siyasətini, xarici siyasəti də öz növbəsində daxili siyasətini tamamlayır. Tamamlama sayəsində dövlətin daxildən xaricinə doğru və əksinə istiqamətdə geosiyasi maraqları meydana gəlir və geosiyasi maraqların sferası onu təĢkil edən elementlərin hərəkət sferasının formalaĢmasına səbəb olur.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 53 Dövlət digər dövlətin geosiyasi məkanına (burada geosiyasi məkan həm dövlətdaxili məkan, həm də dövlət sərhədlərinin kənarındakı dövlət maraqlarının əks olunduğu məkanlar aid oluna bilər) daxil olur. Bu istiqmat baza olaraq iki hissədən ibarət olur: birincisi, dövlət özünün milli vasitələri ilə baĢqa dövlətin geosiyasi məkanına -ölkədaxili məkanına daxil olur, təsir edir (hətta bir çox hallarda geosiyasi ―eksterritoriallıq‖ yaranır, yəni, baĢqa ərazilərdə imtiyaz və immunitetlər daha çox olur); ikincisi, öz ərazisində digər dövlətin mövcud olduğu məkan (xarici ölkələrin resurslarının yaratdığı məkan nəzərdə tutulur) üzrə təsir edir. Öz məkanında yerləĢən digər dövlətin geosiyasi maraqları üzərində təsirlər etməyə çalıĢır. Dövlətlər həmçinin üçüncü və ya dördüncü dövlətlərin ərazilərində də təsirlər etməyə çalıĢırlar. Bu baxımdan da geosiyasətin təsir Ģəbəkəsi meydana gəlir. Bu təsir Ģəbəkəsi dövlətləri beynəlxalq münasibətlərin fərqli fəal üzvlərinə çevirir və eləcə də yaylı formalı münasibətləri meydana gətirir. Yaylı (tarazlı) münasibətlər və əlaqələr inkiĢafa və təhlükəsizliyə, sülh və sabitliyə xidmət edir. Fərqli güclərə görə geosiyasət amili dünyanın piramidal idarəetməsi formasını meydana gətirir.
Azərbaycan da dünyanın digər dövlətləri kimi geosiyasətin aktiv üzvlərindən biridir. Azərbaycanın geosiyasəti özünün təkamül və inkiĢaf mərhələsini yaĢayıb və bu gün də həmin proseslər davam etməkdədir. Ölkənin XX əsrin sonlarını əhatə edən geosiyasətinin formalaĢmasının baĢlanğıcı müstəqillik qazandıqdan sonra qoyulub. Xarici siyasətin ilkin aktları, bu baxımdan ölkə müstəqilliyinin defacto və dejure (SSRĠ-dən ayrıldığı faktiki əraziləri üzrə hüquqi baxımdan ) tanınması və dövlətlərarası diplomatik münasibətlər, sahələr üzrə əlaqələrin qurulması geosiyasətin baĢlanğıcı üçün əsasları meydana gətirmiĢ oldu. Sonrakı mərhələlərdə (1994-cü ildən baĢlayaraq) isə xarici sərmayələrin ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunması və çoxsahəli
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
54
əlaqələr, o cümlədən geosiyasət elementlərinin sayının çoxalması məhz geosiyasi mühitin inkiĢafında növbəti mərhələni meydana gətirdi. Ölkənin yerləĢdiyi məkan və məkan üzərindəki strukturlar və elementlər geosiyasi mühitin əsaslarını təĢkil etməyə baĢladı. Dövlətin daxilən güclənməsi, onun iqtisadi və siyasi strukturlarının inkiĢafı geosiyasi nüvənin əsaslarını zənginləĢdirdi. Azərbaycan regionda radiuslu dalğalar üzrə öz geosiyasi məkanını böyütməyə baĢladı. Bu proseslər artıq XXI əsrin baĢlanğıcından bu yana baĢ verməkdədir.
Bu baxımdan dəyərli tədqiqatçı, professor Əli Həsənovun 2015-ci ildə iĢıq üzü görmüĢ ―Azərbaycanın geosiyasəti‖ adlı əsəri də xüsusi elmi-fundamental əhəmiyyətə malikdir.
Əsərin ―Azərbaycanın geosiyasi inkiĢaf tarixi və xarakteristikası, müasir milli inkiĢaf siyasətinin əsasları‖ adlanan I bölməsində Azərbaycanın ayrı-ayrı mərhələlər və dövrlər üzrə geosiyasi inkiĢaf tarixi, həmçinin müasir inkiĢaf siyasəti, onun xarakteristikası, parametrləri, xarici siyasətin əsas vəzifələri və tələbləri, eləcə də ölkəmizin müasir geosiyasi statusu ilə bağlı məsələlər elmi araĢdırmalar predmetinə çevrilmiĢdir.
Əsər Azərbaycanın qədim zamanlarda geosiyasi statusunun formalaĢmasının elmi əsaslarının yığcam təhlili ilə baĢlayır. Birinci Dünya müharibəsinə qədərki geosiyasi vəziyyəti konkret faktlar, bu baxımdan cərəyan edən siyasi hadisələr əsasında elmi təhlillər süzgəcindən keçirilmiĢdir. Belə qənaətə gəlinir ki, qədim Azərbaycan dövlətlərinin xarici siyasətlərinin formalaĢması əsasları onların artıq subyektlər kimi mövcudluqlarından irəli gəlmiĢdir. Burada artıq tarixi ardıcıllıq əsasında Azərbaycanın dəyiĢən və artan geosiyasi vəziyyətləri təhlil obyektinə çevrilir. Orta əsrlərin geosiyasi xarakteristikası verilir və ölkənin regionun əsas
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|