MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 49 Müsəlman Ģəxsiyyət tərbiyəsi sistemində təhsil metodunun xüsusi bir müxtəliflik prinsipi iĢləyirdi. Tədris üsullarının fəlsəfi dərkindən bəhs edərkən Ġbn Xəldun göstərirdi ki, ənənəvi müsəlman tərbiyəsi elmilik xüsusiyyətlərindən məhrumdur, çünki o, vahid Ģəklə salınmamıĢdır. Ġbn Xəldun yazır ki, ―bilik öyrənmək sənətdir ki, tədris üsulları arasındakı mövcud fərqlər də buna Ģəhadət edir. Hər bir məĢhur müəllimin özünün tədris üsulu və əvvəlcədən müəyyən edilmiĢ tədris qaydası vardır: bu, ümumiyyətlə, bütün sənət növlərinə xas olan cəhət, məhz onu göstərir ki, belə tədris üsulu elmə aid deyil, zira, əgər o, elmə aid olsa idi, onla-rın hamısı üçün vahid olardı. Sən elmin hər bir sahəsinin tədrisi üsullarında fərqlərə rast gələ bilərsən və bu onu göstərir ki, hər üsul bir sənətdir: axı elm vahid və ziddiyyətsizdir‖.
Ġslam dünyasında alimlərə hörmət böyük idi və bu Ġslam mədəniyyətindən gəlirdi. ―Alimlər bu dünyanın iĢığı, axirətin nurudur‖ paradiqma səviyyəsinə qalxmıĢdır. PadĢahlar, Ģahlar, sərkərdər zaman-zaman alimləri ziyarət edir və bu hadisələr geniĢ yayılırdi və nəticədə gənc nəslin elm dalınca getmələrini stimullaĢdırırdı. Tarixdən məlum olan bir neçə hadisəni yada salaq.
Əbu Reyhan əl Biruni Əbu Reyhan Biruni ömrünün son saatlarını yaĢayanda bir tələbəsi onu ziyarət edir. Tələbə onu salamlayanda səsindən tanıyır və deyir: - Sən filankəs deyilsən? Tələbə: - Bəli, - deyir. ―Mənə deyilənə görə sən Ġslamın miras hüququnda dolaĢıq bir məsələnin cavabını tapmısan, belədirmi? Tələbə: ―Ya Əbu Reyhan, indi sağlamlıq haqda düĢünmək...‖. Əbu Reyhan onun sözünü kəsir: ―Bunu bilmədən ölməkdənsə, bilib ölmək daha xeyirli deyilmi, səncə?‖
Zünnun əl Misri www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
50
Sufiliyi, vəlayəti ( mürĢid -mürid bağlarını) və sufi vəllərini orda- burda inkar edən bir dəliqanlı gənci ədəbə dəvət etmək üçün böyük ustad Zünnun əl Misrinin (796 -859) yanına gətirirlər. Moizələrində uca Yaradanı ―insan oğlunun Tək və Mütləq Dostu, Sevgilisi‖ adlandıran bu sufi ustadı barmağındakı qiymətli daĢa malik üzüyünü çıxarıb, həmin gəncə uzadır və deyir: - Bunu adi bazara (I bazar) aparıb, bir altun sikkəyə sat.
Bazarda heç kəs bu üzüyə heç gümüĢ sikkə də vermədi. Çarəsiz gənc Zünnunun yanına qayıdıb durumu ona söyləyir.
Bu səfər Zünnun ona deyir ki, üzüyü mücəvhərlər (II bazar) satılan bazara çıxarsın. Qızıl-zinət əĢyaları satılan bazarın sərrafları min altun sikkə təklif edirlər. Eyni mala iki müxtəlif bazarda fərqli qiymətlərin qoyulması təcrübəsi gənci çaĢdırır. Gənc böyük sufinin yanına qayıdır və olanları danıĢır. Zünnun ona belə deyir: - Sufiliyin və o yolu tutub gedənlərin dəyəri ondan anlayanlara yaxĢı bəllidir. Arif olmayanların aĢağalaması ilə onlardan heç nə əskilməz. Sənin onlara verdiyin dəyər isə elminin və idrakının dayazlığından qaynaqlanır. Elə buna görə də o qara bazarda bu nadir üzüyə verilən qiymətdən zərrəcə fərqlənmir.
Çingiz xan Çingiz xan Buxaranı fəth edəndə atını Ģah sarayının pilləkəninə sürür. Bütün bəylər, zadəganlar, tacirlər gəlib səmənd atın ayağından öpürlər. Əllərini qurĢağına qoyan 5-6 nəfər isə baĢları ilə fatehi salamlayırlar və gəlib atın ayağından öpmürlər. Çingiz xan soruĢur: ―Bəs onlar niyə gəlib atı öpmədilər?‖ Cavab verirlər ki, onlar da olar - alimlərdir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 51 Əmir Teymurun vəsiyyəti Ġslam mədəniyyətində alimin və müəllimin nüfuzu çox böyük idi. Bir çox padĢahlar, sultanlar zaman-zaman nüfuzlu alimləri ziyarət ediblər. Bu insanlar dünyasını dəyiĢəndə, həyatlarının son anlarında da, vəsiyyətlərində də alimi yada salıblar. Əmir Teymur dünyasını dəyiĢəndə vəsiyyət edir ki, məni Seyid Bərkənin ayaq tərəfində basdırın...
Müsəlman rasionalist fikrinin görkəmli nümayəndələri Ġbn Sina, Fərabi, Biruni, Tusi və digərləri dünya təbiətĢünaslıq və fəlsəfi biliklər sisteminin inkiĢafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmiĢlər.
Əl-Qəzali hesab edirdi ki, həqiqət meyarı haqda məsələdə ―ürəkdə inam‖ kimi baĢa düĢülən din mövqeyində durmaq lazımdır və ―biliyin həqiqiliyi‖ meyarı din əsl bilik, hər bir əsl bilik isə dindir.
ġahlar Əsgərov Professor, əməkdar elm xadimi
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|