MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 77 Ģaxələndirilməsi, siyasi islahatlar, modernləĢmə, enerji sektorunda asılılığın azaldılması, təhsil və güclü sosial siyasət ölkəmizin strateji xətti olaraq irəli sürülmüĢdür. Optimal məqsəd və vəzifələrin müəyyən edilməsi və onların yerinə yetirilməsi yollarının düzgün tapılması nəticəsində Azərbaycan hətta dünya iqtisadi-maliyyə böhranı illərində belə analoqu olmayan iqtisadi inkiĢaf tempinə nail ola bilmiĢdir. Bu dövrdə ölkəmiz öz müstəqilliyini daha da möhkəmləndirmiĢ, sosial-iqtisadi, siyasi-diplomatik və hərbi quruculuq sahələrində çox böyük uğurlara imza atmıĢdır.
Əsərdə yuxarıda qeyd olunan reallıqlar, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ġlham Əliyevin ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllifi olduğu çoxvektorlu və balanslı xarici siyasət kursunu sürətlə dəyiĢən dünyanın geosiyasi gerçəkliklərinə adekvat olaraq çevik, innovativ və hücum taktikasına əsaslanmaqla davam etdirdiyi həqiqəti konkret faktlar və arqumentlərlə əsaslandırılmıĢ, bu məsələlər ətrafında dərin elmi-analitik təhlillər aparılmıĢdır.
Fundamental tədqiqat əsərinin ―Azərbaycanın beynəlxalq aləmlə geosiyasi münasibətləri‖ adlanan II bölməsinin I, II, III və IV fəsillərində müəllif müvafiq olaraq Avrasiyanın ümumi geosiyasi xarakteristikası və müasir vəziyyəti, postsovet məkanında regional geosiyasi fəaliyətin əsas xüsusiyyətləri, Orta Asiya və Xəzər hövzəsinin ümumi geosiyasi parametrləri, habelə Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazın beynəlxalq və regional maraqlar sistemində yeri və rolu ilə bağlı məsələləri elmi təhlillər süzgəcindən keçirmiĢdir.
―Avrasiya özünün beynəlxalq dəyəri, zəngin və əhəmiyyətli geosiyasi, geoiqtisadi və geostrateji resursları ilə yanaĢı, həm də region xalqlarının yaĢadığı, region ölkələrinin mövcud olduğu konkret bir sivilizasiya meydanı, milli-etnik yaĢayıĢ məskəni və
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
78
coğrafi məkandır‖, – deyən Əli Həsənov konseptual xarakterli təhlillər aparmaqla müasir dövrdə Avrasiya regionunda dövlətlərarası və milli maraqlar uğrunda mübarizənin əsas istiqamətlərini üzə çıxara bilmiĢdir. Onlar aĢağıdakılardan ibarətdir:
– Regionun böyük dövlətlərinin (Rusiya, Ġran, Türkiyə, Çin və s.) ayrı-ayrılıqda təzahür edən maraqları;
– dünyanın digər böyük dövlətləri və dövlət birliklərinin maraqları. Bura ABġ, Avropa Ġttifaqı və onun bəzi üzv dövlətlərini (Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya), Yaponiya və Çini aid etmək mümkündür;
– regionun mühüm geosiyasi və geostrateji maraq kəsb edən dövlətlərinin milli maraqları. Bu sıraya Azərbaycan, Ukrayna, Qazaxıstan, Gürcüstan, Özbəkistan, Türkmənistan və digər region dövlətlərini aid etmək olar. Professor Əli Həsənovun dərin elmi və siyasi yüklü təhlilləri Azərbaycanın lokal, regional və beynəlxalq səviyyədə cərəyan edən mürəkkəb geosiyasi prosesləri düzgün qiymətləndirməsi və adekvat addımlar atması üçün əlveriĢli və münbit elmi-siyasi platforma formalaĢdırır. Əsərdə Rusiyanı Avrasiyanın əsas dövlətlərindən biri kimi xarakterizə edən müəllif rəsmi Moskvanın bu arealda yeritdiyi siyasətin kökündə duran əsas məqsədlərdən biri kimi ABġ-ın arxitektoru olduğu ―yeni təkqütblü dünya‖ nizamına postsovet regionunun buraxılmaması kursunun dayandığını elmi dəlillərlə əsaslandırmıĢdır. Müəllif bu yanaĢması kontekstində fikirlərini davam etdirərək qeyd edir ki, hazırda Avrasiyada Rusiyanın əsas geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi- geostrateji rəqibi qismində Avropa Birliyi və ABġ çıxıĢ edir. Bu reallıqlar kontekstində hörmətli Əli müəllimin növbəti elmi-siyasi qənaəti kifayət
qədər www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 79 düĢündürücüdür: ―...KeçmiĢ SSRĠ-dən ayrılmıĢ və müstəqilliyinə qovuĢmuĢ Ukrayna, Belarus, Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Ermənistanın gələcəkdə daha çox kimin geosiyasi təsirində qalacağı və kiminlə tərəfdaĢ koalisiyasına daxil olacağı məsələsində tərəflər arasında kompromissiz mübarizə müĢahidə olunur." Əsərdə həmin mübarizənin məzmun və mahiyyətini açıb göstərən çoxsaylı faktlar və arqumentlər elmi dövriyyəyə çıxarılmıĢdır. Əli Həsənovun əsaslandırılmıĢ elmi qənaətinə görə, ABġ özünün NATO üzrə müttəfiqləri ilə birlikdə Avrasiyanın, xüsusən də Cənubi Qafqaz bölgəsi və Xəzər-Qara dəniz hövzəsinin regional təhlükəsizliyi ilə bağlı Rusiyadan fərqli olaraq ikinci əsas beynəlxalq mövqenin daĢıyıcısıdır. Əsərdə bu düĢərgənin Xəzər- Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazdakı təhlükəsizlik siyasəti 4 mərhələdə nəzərdən keçirilmiĢdir. I mərhələ-1990-1993-cü illəri əhatə edir. Bu mərhələdə ABġ regionu müxtəlif strateji parametrlər üzrə öyrənmək və qiymətləndirmək funksiyasını yerinə yetirmiĢdir. II mərhələ-1993-2000-ci illər. Bu mərhələdə Xəzər-Qara dəniz hövzəsinin, Cənubi Qafqazın geosiyasi, hərbi-geostrateji və geoiqtisadi əhəmiyyətini nəzərə alan ABġ və NATO üzrə müttəfiqləri regionda fəal geosiyasət yürütməyə baĢlayırlar. Bu mərhələdə ABġ artıq NATO, Avropa Birliyi və Türkiyə ilə yanaĢı, ortaq maraqlar əsasında bölgədə bəzi yerli tərəfdaĢlarla – Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova, Özbəkistan, Qırğızıstan və s. kimi qərbyönümlü siyasət yürüdən ölkələrlə birlikdə hərəkət etməyə baĢlayır. III mərhələ-2001-2008-ci illəri əhatə edir, yəni ABġ-da 11 Sentyabr hadisələrindən baĢlayır və Barak Obamanın prezident seçilməsinə qədər davam edir. Bu mərhələdə ABġ və NATO Cənubi Qafqazda, Xəzər dənizi hövzəsi və Mərkəzi Asiyada fəal hərbi-geostrateji fəaliyyətə və təhlükəsizlik siyasətinə baĢlayır. IV mərhələ ABġ-ın milli təhlükəsizlik siyasətində müasir dövr kimi xarakterizə olunur. Bu dövrdə ölkənin dünya və regional Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|