MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 71 Müəllifin bu məsələ ilə bağlı kifayət qədər əsaslandırılmıĢ arqumentləri belədir:
– Birincisi, Milli ġura Ġrəvanı Ermənistana verməklə erməni və Azərbaycan xalqları arasında milli sülhün yaranacağına, ermənilərin ondan sonra guya ərazi iddiaları irəli sürməyəcəyinə ümid edirdi.
– Ġkincisi, ermənilər artıq Ġrəvanı iĢğal etmiĢdilər və onun azad edilməsi qanlı müharibə vasitəsilə mümkün idi.
– Üçüncüsü, bu məsələdə xarici amilin də rolu danılmaz idi. Türklər də həmin vaxtda bütün dünyada antitürk fəaliyyət sərgiləyən və Anadolunun bir çox strateji məntəqələrini tələb edən erməniləri sakitləĢdirmək, bu ərazilərdə sabitlik yaradılmasını təmin etmək, müttəfiqlərin ermənilərlə bağlı ərazi və digər təzminat tələblərini önləmək məqsədilə Azərbaycan hökumətinə Ġrəvanı ermənilərə güzəĢtə getməyi tövsiyə edirdilər.
Heç Ģübhəsiz, Türkiyə bu addımın atılmasının vacibliyini Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasına ciddi təhlükələrin olması ilə əsaslandırdı.
Əsərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasına dünyanın böyük dövlətlərinin birmənalı olmayan münasibəti ilə bağlı məsələlər də xüsusi tədqiqat predmeti olaraq araĢdırılmıĢ, bu məsələdə hər bir dövlətin tutduğu mövqeyi Ģərtləndirən amillər, bu prosesdə səbəb-nəticə əlaqəsi kifayət qədər dolğun və əsaslandırılmıĢ təqdim olunmuĢdur. Məsələn, əsərdə qeyd olunur ki, bolĢevik Rusiyası sona qədər Azərbaycanın müstəqilliyini tanımadı. BolĢevik hökuməti Bakı neftinin digər bir ölkənin əlinə keçməsinə imkan vermək istəmirdi. Məlum reallıqlar fonunda Osmanlı imperatorluğunun mövqeləri regionda möhkəmlənirdi. Osmanlı
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
72
regionda çoxluq təĢkil edən türk-müsəlman əhaliyə arxalanırdı. Almaniya regionda müəyyən rol oynamaq istəyirdi. Onun siyasətində arxalandığı qüvvə çarizm tərəfindən müxtəlif dövrlərdə bu yerlərə yerləĢdirilən alman koloniyaları və gürcülər idi. Almaniyanın Azərbaycanda neft və digər təbii sərvətlərə yiyələnmək maraqları da var idi. Müəllifin elmi qənaətinə görə, Antanta ölkələri regionun nə Osmanlının təsiri altına düĢməsini, nə də Sovet Rusiyasının nəzarətində qalmasını istəyirdilər. Ġngilislər Bakı neftinə sahib olmağa, Xəzər üzərində nəzarəti ələ keçirməyə və Orta Asiyaya gedən yollara yiyələnməyə, ġimali Qafqazda gedən antisovet hərəkatını gücləndirməklə Rusiyada devrilmiĢ rejimi bərpa etməyə çalıĢırdılar.
Əsərdə regionda formalaĢmıĢ belə olduqca mürəkkəb geosiyasi amillər və
proseslər kontekstində Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin geosiyasi fəaliyyəti, habelə xarici dövlətlərin Cənubi Qafqaz siyasətinin forma-məzmun xüsusiyyətləri, xarakteri və reallaĢdırılması mexanizmləri araĢdırılmıĢ, böyük elmi və siyasi əhəmiyyəti olan elmi qənaətlər və nəticələr irəli sürülmüĢdür. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətin beynəlxalq legitimlik əldə etmək istiqamətində atdığı israrlı və məqsədyönlü addımlar, bu istiqamətdə ayrı-ayrı böyük dövlətlərin kəsiĢən və toqquĢan mənafeləri, xüsusən bolĢevik Rusiyasının hər vəchlə zəngin Bakı neftinə sahib olmaq niyyəti və bu məqsədlə Azərbaycana qarĢı ardıcıl təzyiqlər göstərməsi nəticəsində formalaĢmıĢ olduqca mürəkkəb geosiyasi vəziyyətlə bağlı məsələlər dürüst və obyektiv təhlillər predmetinə çevrilmiĢdir. Əsərdə Sovet Rusiyasının iĢğal siyasətinin nəticəsi olaraq Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə son qoyulması prosesinin geosiyasi nəticələrinin Ģərhini verən professor Əli Həsənov qeyd edir ki, bu, həm də Azərbaycan və Cənubi Qafqazın yeni geostrateji vəziyyətinin baĢlanğıcı idi. Artıq Rusiya və Ġran arasında bufer dövləti rolunu oynayan müstəqil Azərbaycan
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 73 dövləti mövcud deyildi və həmin ölkələrlə sərhədlərə Rusiya bilavasitə nəzarət etmək imkanı qazandı. Fikrini davam etdirərək, müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, artıq Ġran və Türkiyə zəif və kiçik Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan ilə deyil, agır vəziyyətdə olmasına baxmayaraq, güclənməkdə olan Rusiya ilə qonĢuya çevrildilər.Türkiyə bu reallıqlar fonunda Rusiyanın timsalında özünə müttəfiq tapdı. Digər tərəfdən də elə həmin Antantanın və Rusiyanın dəstəyi ilə Türkiyə ərazisində dövlət yaratmaq istəyən ―erməni məsələsi‖ni həll etdi. Bu isə təkcə Cənubi Qafqazda deyil, o cümlədən Yaxın və Orta ġərqdə, müsəlman dünyasında yeni geosiyasi vəziyyətin yaranmasına ciddi təsir edən faktorlardan biri oldu.
Cümhuriyyətinin yerində yaradılmıĢ Azərbaycan SSR Sovet Ġttifaqının tərkibində mövcud oldu. Bu dövrə qiymət verən müəllif çox düzgün olaraq vurğulayır ki, Azərbaycan SSRĠ-nin tərkibində olsa da, müstəqilliyini yenidən bərpa etmək üçün tarixi məqamı gözlədi və 1991-ci ildə Sovet Ġttifaqının dağılması ilə həmin Ģans yaranmıĢ oldu. Bunun nəticəsində dünyada yaranmıĢ yeni geosiyasi Ģərait Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsini gündəmə gətirdi və xalqımız bu imkandan istifadə etdi. Müstəqil Azərbaycan Respublikası özünü Xalq Cümhuriyyətinin varisi elan etdi.
Əsərin ―Azərbaycan Respublikasının müasir milli inkiĢaf siyasəti: xarakteristikası, əsas vəzifələri və tələbləri‖ baĢlıqlı II fəslində və ―Azərbaycan Respublikasının müasir
geosiyasi inkiĢaf
xüsusiyyətləri: geosiyasi statusu, vəzifələri və perspektivləri‖ adlanan III fəslində müvafiq olaraq ölkəmizin milli inkiĢaf siyasətinin formalaĢması, əsas mərhələləri, xarakterik xüsusiyyətləri, əsas prinsipləri, vəzifələri, tələbləri, habelə müasir Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|