MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
158
fizikası və filosofem adlanan ayrı-ayrı sentensiyalar kimi deyil, biliklərin sistemli təfsiri kimi fəlsəfənin meydana gəldiyi antik Yunan dövrü ilə müqayisə etmək olar. XX əsrdə yaĢadığımız fiziki və kosmik dünya haqqındakı təsəvvürləri alt-üst edən yeni kəĢflər edildi və elmlər yarandı. EynĢteynin ümumi və xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi, Nils Borun kvant mexanikası, Bertran Rasselin məntiqi, Norbert Vinerin kibernetikasından söhbət gedir.
Məhz XX əsrdə, belə demək mümkünsə, hibrid elmlər yarandı: astrofizika, biofizika, biokimya, biotibb, geokimya, molekulyar biologiya və s. Onlar evristik imkanlarını iki elmin qovĢağında birləĢdirərək zehni biliklərin yeni üfüqlərini açır və onun idrak gücünü daha yüksək səviyyəyə yüksəldir.
Bu baxımdan hər iki qeyri-evklid həndəsəsini – Lobaçevskinin üçbucağın daxili bucaqlarının cəminin yüz səksən dərəcədən az olduğu batıq hiperbolasını və Rimanın bu bucaqların cəminin yüz səksən dərəcədən çox olduğu sferik həndəsəsini xatırlamamaq olmaz.
Reallıqda bu iki həndəsə XX əsrin kəĢfi deyil, onlar hələ əvvəlki, XIX əsrdə meydana gəlmiĢdi, ancaq onların həqiqi təsirini və gücünü məhz XX əsr açdı və tədqiqatlarda, kosmos və subatom dünyasının ram edilməsində onlardan geniĢ istifadə etdi. Bu, milli azadlıq, Ģəxsiyyətin vətəndaĢlıq və siyasi azadlığı, insan hüquqları uğrunda mübarizə əsri idi. XX əsrin əvvəlində, daha dəqiq desək, Birinci Dünya Müharibəsinin sonunda imperiyaların süqutu baĢladı: Rusiya, Avstriya-Macarıstan, Prussiya, Osmanlı imperiyaları bir- birinin ardınca dağıldı, II Dünya müharibəsindən az sonra Britaniya imperiyası və Üçüncü reyx də bu sıraya qoĢuldu. Onlarla yeni dövlət meydana gəldi, daha sonra Qərbin Asiya və Afrikadakı müstəmləkə sistemi də süquta uğradı.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 159
ümumi qəbul edilmiĢ beynəlxalq hüquq əsasında super dövlətlər arasındakı münasibətlərə nəzarət edən beynəlxalq təĢkilatın yaradılması zərurətini doğurmaya bilməzdi. Beləliklə, Xalqlar cəmiyyətini əvəz edən BMT – BirləĢmiĢ Millətlər TəĢkilatı meydana gəldi.
XX əsrin tarixə ən antihumanist və qanlı əsr kimi daxil olduğunu demək çətin olsa da, deməmək mümkün deyil. Əvvəllər heç vaxt silah, qazlar və radiasiyanın köməyilə Birinci və Ġkinci dünya müharibəsi zamanı, Xirosima və Naqasakinin bombalanması və Çernobıl qəzası zamanı öldürülən qədər insan məhv edilməmiĢdi.
Məhz iyirminci əsr iki məĢum siyasi hərəkat – faĢizm və kommunizmi yaratdı.
Bir neçə il əvvəl qərb nəĢrlərindən biri iyirminci əsrin ən böyük siyasi cəlladlarının siyahısını çap etdi. Birinci sırada 50 milyon çinlinin ölümü ilə Mao Tse Dun durur. Ondan sonra hesabında 40 milyon (bəzi versiyalara görə, rəqəm az göstərilir) qurban olan Stalin gəlir. Üçüncü yerdə iyirmi milyon insanı məhv etmiĢ Hitler, ondan sonra on milyonla Çan Kay ġi və dörd milyon yarım qurbanla Lenin gəlir.
Mənim acizanə fikrimcə, siyahıya altı milyonluq Kamboca əhalisinin üçdə birinin ölümünə səbəb olan Pol Pot və Ġenq Sari də daxil ola bilərdi. Ancaq sizin diqqətinizi bir Ģeyə cəlb etmək istərdim ki, siyahıya heç də Avropanı iĢğal edən, nasist Almaniyasının lideri Hitler öz quldur dəstəsiylə baĢçılıq etmir, Çin və sovet xalqlarının kommunistləri öndə gəlir. Təəssüf ki, kommunizmin yaxĢı yağlanmıĢ repressiya maĢınının imkanları www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
160
faĢist rejimlərindən qat-qat geniĢdir. Təsadüfi deyil ki, Sovet Ġttifaqında o, 70 ildən artıq mövcud oldu, Almaniyada nasizm isə cəmi ―on iki il üç ay altı gün‖ fəaliyyət göstərdi.
Ġndiki əsrə, iyirmi birinci əsrin əvvəlinə qayıdaq! Bizim artıq baĢqa prioritetlərimiz var. BəĢəriyyət ilk növbədə sülh və ekologiyanın qorunması, yeni xəstəliklər və insan hüquqlarının pozuntuları ilə mübarizə aparmağın qayğısına qalır. ―ġər imperiyası‖ – Sovet Ġttifaqının dağılmasından sonra sərhədlər geniĢləndi, insanların ölkədən-ölkəyə köçməsi prosesi gücləndi, qarıĢıq nikahların sayı dəfələrlə artdı, köhnə ehkam və məhdudiyyətlərdən azad olan yeni nəsil meydana gəlib uğurla inkiĢaf etməkdədir, Ġnternet milyonlarla insanın vaxt və ağlının sahibinə çevrilib. Miqyasca kiçik ölkələrin qarĢılıqlı mənfəətli ticarət və təhlükəsizlik, inam və hüquq bərabərliyi prinsipləri əsasında birləĢmələri əhəmiyyət kəsb etməyə baĢlayıb. Dahi Nizami çox əsrlər əvvəl bu barədə yazırdı: ―Həyat nəyə gərəkdir, bir həmdəmin olmasa?Ġnsan çətin yaĢayar dosta əmin olmasa‖.
Bu baxımdan, Avropa Ġttifaqının hansı istiqamətdə inkiĢaf etdiyi və bu inkiĢafın nəticələri məsələsi bizim üçün ən önəmli məsələ olaraq qalır. O, adından və formasından (federasiya, konfederasiya, ittifaq və ya baĢqa bir birlik) asılı olmayaraq, ölkələri vahid xarici siyasətlə – ən azı müasir dövrün əsas məsələləri üzrə, habelə vahid super-dövlət kimi böyük ―oyunçulara‖ qarĢı durmaq üçün – birləĢdirəcək qədər yaxınlaĢdıra biləcəkmi? Mən artıq kifayət qədər köhnəlmiĢ ―çağırıĢ‖ sözünü yenə iĢlədirəm, ancaq cəsarətli, böyük və icrası asan olmayan ―Avropa Ġttifaqı‖ layihəsinin özünü yalnız belə adlandırmaq olar. Onun təĢkili imperiyanın yaradılmasına oxĢamır, çünki zorakılıq və məcburiyyətdən istifadə edilmir, burada tabeliyində əyalətləri olan mitropoliya ola bilməz. Onu Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarının yaranması ilə də müqayisə etmək olmaz, çünki Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|