www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
155
mədəniyyətləri özümüzdə birləĢdirərək, çoxmədəniyyətli dövlətə
çevrilə bilərik. Lakin bizim hələ də problemlərimiz mövcuddur.
Əsas problem fundamentalist insanların problemidir. Onlar vahid
mədəniyyətin və vahid dilin zorla tətbiq olunmasını istəyirlər.
Lakin xalqımızın, hökumətimizin, silahlı qüvvələrin köməkliyilə biz
bunu tənzimləməyə çalıĢırıq, ancaq deyərdim ki, bu istiqamətdə az
nəaliyyətlər əldə etmiĢik.
Arsel Brass,
Pakistan
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
156
XXI əsr – dünyamız hara gedir? Bir qütblü, yoxsa
çoxqütblü modelə doğru?
Hörmətli xanımlar və cənablar! YaxĢı, ya da pis olduğunu deyə
bilmərəm, amma biz, yaĢlı nəslin nümayəndələri iyirminci əsrin
övladlarıyıq, o, bizdə öz izini buraxıb. Biz məhz həmin, keçib-
gedən dövrdə etiqadlarımızı qazanmıĢ, tərbiyə, təhsil almıĢıq, ancaq
Ģübhə yoxdur ki, o, Klaasın külləri kimi bizim ürəyimizə vurur. Çox
vaxt özümü sənəd və ya məqalə üzərində tarix qoyarkən, mexaniki
olaraq rəqəmi min doqquz yüzdən baĢlayarkən yaxalayıram, lakin
axı artıq iki min on birinci ildir! YaĢıdlarım deyir ki, onların da
baĢına belə Ģeylər gəlir. Ġyirminci əsr bizim baxıĢlarımızı
formalaĢdırıb, dəyərlərimizi təyin edib.
Ona görə də bizim mövqelərimizi, dəyərlərimizi, uğur və
müvəffəqiyyətsizliklərimizi iyirmi birinci əsrin ayağına yazaraq
ona qiymət vermək risklidir. Əlbəttə yeni gələn əsr gedən əsrdə
qazanılan uğurların, texnologiyaların davamıdır – XX əsr XIX əsri
əvəz edəndə də belə olmuĢdu. 1850-ci ildə kim güman edə bilərdi
ki, bəĢəriyyət atomu parçalayacaq, elektrik enerjisi insanların
həyatını asanlaĢdıracaq, ancaq bununla bərabər insan nəslinin məhv
edilməsinə xidmət edəcək – atom bombaları neçə-neçə Ģəhəri
darmadağın edəcək, onların insan sağlamlığına təsiri hələ də hiss
edilməkdədir. XIX əsrdə bəĢəriyyət kosmik raketlərin inĢasını,
onların kosmosa göndərilməsini, insanın açıq kosmik fəzaya
çıxmasını və bizim mavi planetin Ģəklinin Aydan çəkilməsini,
zondların GünəĢ sistemində hərəkət edərək, yer haqqında məlumat
toplamasını xəyal edə bilməzdi. Eləcə də kommunikasiya
vasitələrinin kəĢf edilməsi və inkiĢafı – yataq otağında duran və ya
cibimizdəki telefon bir neçə saniyə ərzində okeanın o tayındakı
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
157
yaĢayıĢ məntəqəsi ilə əlaqə yaradır, göyərtəsində minlərlə sərniĢin
olan uçan aparatlar gündüz də, gecə də, yağıĢda da, qarda da,
quĢlardan yuxarıya qalxaraq çox böyük məsafələrə uçur – bu
fantastik dərəcədə mümkünsüz idi.
Tərəqqinin paradoksu elə bundadır: mümkünsüz olan mümkün olur,
mümkün olan isə real, gündəlik həqiqətə çevrilir. Sözümü ona
gətirmək istəyirəm ki, vaxt gələcək, XX əsr də XXI əsrin fikir
adamlarının gözündə sadəlövh və gülməli görünəcək, xüsusən də
totalitar faĢizm və kommunizm doktrinalarının həyata keçirilməsi
yolu ilə yeni insan və yeni cəmiyyət yaratmaq cəhdlərinə görə.
Cisimlərin daxili məntiqi elədir ki, demokratik məqsədləri qeyri-
demokratik vasitələrlə həyata keçirmək olmaz. Məqsədlər və
vasitələr arasında ziddiyyət olduqda, ayrılmalar, ixtilaflar meydana
gəlir,
onda
qeyri-demokratik
instrumentarilər
demokratik
məqsədləri çəkib çıxarır, sıxıĢdırır, özü isə məqsədə çevrilir,
beləliklə ilkin məqsədlər yox olub gedir. BaĢqa sözlə desək, baĢqa
cür düĢünənlər üçün konslagerlər, qaz kameraları, gizli dinləmələr
və donoslar, bütöv xalqların deportasiya və genosidi ədalətli, azad,
demokratik cəmiyyət qurmağa yardımçı ola bilməz, əksinə, əxlaq və
mənəviyyatdan xəbərsiz bir cəlalətpərəstlər kütləsi meydana gəlir.
XX əsri yalnız totalitar faĢizm və kommunizm rejimlərinin
hakimiyyəti və onların bəĢəriyyətə gətirdikləri Ģərlə xarakterizə
etmək olduqca birtərəfli və məhdud bir görüĢ olardı. Ən
antihumanist, amansız, qanlı olması ilə yanaĢı bu ən ziddiyyətli, ən
yaradıcı, qurucu, əzəmətli bir əsr idi. Böyük elmi kəĢflər, elm,
texnika, mədəniyyət, ədəbiyyat və kinematoqrafiya, teatr və
rəssamlıq sahəsindəki nailiyyətlərdən danıĢmamaq olmaz.
XX əsr elə güclü elmi təfəkkür sıçrayıĢı ilə səciyyəvidir ki, onu
yalnız Aristotelin formal məntiqi, Evklidin həndəsəsi, Arximedin