www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
145
145
145
145
145
145
145
145
145
iradəsizlik isə «istəyirəm» motivi ilə hərəkətə gəlir. Bernard
ġou yazırdı: «Ġradə olmayan yerdə yol da yoxdur».
Kibernetiklər iradəni həyati mübarizəni əks etdirən bir oyun
anlayıĢı kimi təyin edirlər. Qədim romalılar deyirdilər:
Cəsurlara tale kömək edir (audaces fortuna adjuvat)
Özünü yoxlamaq üçün süal və tapĢırıqlar
1.
Ġradə nəyə deyilir?
2.
Ġradi iĢ zamanı insan hansı maneələri
aradan qaldırır? Onları Ģərh edin.
3.
Ġradi iĢin funksiyaları hansılardır?
4.
Ġradi iĢin mərhələləri və strukturunu Ģərh
edin.
5.
ġəxsiyyətin iradi keyfiyyətlərini sayın və
onları səciyyələndirin.
Referat, məruzə və müstəqil tədqiqatlar üçün
mövzular
1. Psixologiyada iradə problemi.
2. Ġradi keyfiyyətlər və onların inkiĢaf etdirilməsi
yolları.
3. Ġradənin inkiĢafında oyunun rolu.
Ədəbiyyat
1. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. 2-ci nəĢri
- Bakı., 2002
2. Məhərrəmov M. Məktəblilərdə iradəni tərbiyə etmək
haqqında. – Bakı, 1958
3. Selivanov V.S. Məktəblidə iradə tərbiyəsi. – Bakı,
AzərnəĢr. 1969
4. Vladimir Levin. Fikir ardınca. - Bakı., 1972.
5. Ġlğin E.P. Psixoloqiə voli.- Piter., 2000.
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
146
146
6. Nemov R.S. Psixoloqiə. Kn.1.- Moskva. 1998, s.424-
434
7. RubinĢteyn S.L. Osnovı obhey psixoloqii. V 2-x t. –
T II – M.,1989. s. 182-211
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
147
147
147
147
147
147
147
147
147
BEġĠNCĠ HISSƏ
ġƏXSIYYƏTIN FƏRDI-PSIXOLOJI XASSƏLƏRI
1 5 - c i F Ə S I L
TEMPERAMENT
Qısa xülasə
Temperament haqqında anlayış.Temperament Ģəxsiyyətin
fərdi-psixi xassəsi kimi. Temperament insanını psixi fəaliyyətinin
intensivliyini, dinamikasını, emosionallıq və müvazinətlilik dərə-
cəsini Ģərtləndirən fərdi özünəməxsus xassələri kimi.
Temperament haqqında təlimlər tarixindən. Ġnsanların
psixi fəaliyyətlərinin dinamikliyinə hələ qədim zamanlardan diqqəti
cəlb etməsi. Temperament haqqında humoral nəzəriyyənin banisi
kimi hippokratın xidmətləri. Temperament haqqında somatik və
sinir sistemi nəzəriyyələrinin mahiyyəti.
Temperamentin tipləri. Temperament tipləri və onların
xassələri – sanqvinik, xolerik, fleqmatik, melanxolik temperament
tipləri və onları fərqləndirən xüsusiyyətlər. Təmiz temperament
tipinin olmaması, insanların əksəriyyətində qarıĢıq temperament
tipinin mövcudluğu.
Temperamentin fizioloji əsasları. Ġ.P.Pavlovun ali sinir
fəaliyyətinin tipləri haqqında təlimi və temperamentin tipləri.
V.15.1. Temperament haqqında anlayıĢ
Adətən, hər hansı bir insan qrupunda müĢahidə apar-
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
148
148
dıqda qrupdakı insanların birinin cəld, digərinin təmkinli,
birinin tez özündən çıxan, digərinin müvazinətli, birinin hər
Ģeyə tez reaksiya verən, digərinin ləng olduğunu görürük.
Ġnsanların bir-birlərindən bu cür fərqli xüsusiyyətə malik
olmaları qədim zamanlardan diqqəti cəlb etmiĢdir. Ona görə
də, bəĢəriyyət lap qədimdən müxtəlif adamların psixi xasiy-
yətinin tipik xüsusiyyətlərini ayırmağa, onların ümumiləĢmiĢ
portretlərini tipologiyasını verməyə cəhd göstərmiĢlər,
temperament tiplərinin az sayını azaltmağa çalıĢmıĢdır. Bu cür
tipologiya praktiki olaraq faydalı idi, belə ki, onun köməyi ilə
konkret həyat Ģəraitində bu və ya digər insanın davranıĢını
qabaqcadan görmək və nəzərə almaq olardı. Tarixən insanları
bir-birindən
fərqləndirən
həmin
xüsusiyyətlərə
«temperament» adı verilmiĢdir.
Temperament – insanın elə bir anadangəlmə xüsu-
siyyətləridir ki, onlar intensivliyin, təsirə cavabvermə sürətinin
dinamik xarakteristikalarını, emosional qıcıqlanma və tarazlıq
dərəcəsini, ətraf mühitə uyğunlaĢma xüsusiyyətlərini Ģərtləndirir.
Temperament latın dilindən «qarıĢıq, mütənasiblik»
deməkdir. Temperament haqqında təlimin yaradıcısı qədim
yunan görkəmli həkimi Hippokrat (e.ə. təxminən 460-377 il-
lər) sayılır. O təsdiq edir ki, insanlar 4 əsas «orqanizm Ģirəsi»
nin nisbətinə görə fərqlənirlər: qan, fleqma, sarı öd və qara öd.
Bu, «orqanizm Ģirələrinin» nisbəti yunanca «krasis» sözü ilə
ifadə olunurdu ki, sonralar həmin sözü yunanca tempe-
ramentum – «mütənasiblik» sözü ilə əvəz edildi. Hippokratın
təliminə əsaslanaraq digər tanınmıĢ antik dövr həkimi Klavdiy
Qalen (təxminən 130-200-ci illər) məĢhur traktatı «De tem-
peramentum» kitabında Ģərh etdiyi temperamentlərin tipolo-
giyasını iĢləyib hazırladı.
Onun təliminə əsasən temperamentin tipi orqanizimdə
bu Ģirələrdən birinin üstünlüyündən asılıdır.. Temperamentin
bu 4 tipinin adı həmin Ģirələrin adına uyğun verilmiĢ-
dir:sanqvinik (latınca sanqvius-qan), fleqmatik (yunanca
fleqma-selik, bəlğəm), xolerik
(yunanca chole-öd),