MahġRƏ naği qizi çapar kazimli

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
136 
oğuznamələrinin tədqiqatçıları arasında ilk dəfə K.Əliyev oğuz 
türklərinin etnomənəvi inkişafında xüsusi, yeni keçid mərhələsi 
olan çoxlu sayda məqamları görmüş və qiymətləndirmişdir. 
X.Xəlilli  prof.  K.Əliyevin  dastanın  tədqiqində  hər  hansı 
fərdi obrazdan və ya hadisədən bəhs edərkən onu eposun poetik 
sistemi çərçivəsində araşdırdığını, odur ki, obraz və hadisəni əks 
etdirən  poetik  sistemlə  bərabər  sosial  sistemin  də  özünəməx-
susluqlarını aşkarladığını, üzə çıxardığını yüksək dəyərləndirir. 
Prof. K.Əliyevin analitik təfəkkürünü, məntiqi mühakimə-
lərini  yüksək  qiymətləndirən  məqalə  müəllifi  əsərdə  toplanmış 
məqalələrin  düzülüşünə  də  diqqət  yetirir:  Əsərdə  məqalələrin 
düzülüşü  “Dədə  Qorqud”  boylarının  hər  birinin  ayrılıqda  təd-
qiqata  cəlb  olunması  görüntüsü  yaratsa  da,  məqalələrlə  tanışlıq 
onun  hər  birinin  eposda  əks  olunan  etnososial  mənəvi  sistemi 
bütövlüklə əks etdirdiyini göstərir. K.Əliyev ilkin olaraq tək-tək 
fərdlərdə  özünü  göstərən  qəhrəmanlıq  xüsusiyyətlərinin  müəy-
yən  hadisələrlə  bağlı  ilkin  formalaşma  mərhələsində,  Vətən  – 
Oğuz  eli,  Oğuz  ağsaqqalları  ilə  bağlı  hadisələrdə  kişili-qadınlı 
bütün  oğuzların  eyni  dəyərlərə  malik  igidlər,  döyüşçülər  oldu-
ğunu konkret faktlar əsasında izah edir və əsaslandırır. 
X.Xəlilli  “dastanda  qəhrəmanlarla  bağlı  hadisələri  düz-
gün  oxumaq,  qəhrəmanı  olduğu  kimi  dəyərləndirmək,  qəhrə-
manın şəxsiyyətində və fəaliyyətində ehtiva olunan xalq fikrini 
və  düşüncəsini  tam  dəqiqliyi  ilə  tapmaq  və  aşkara  çıxarmağı 
folklorşünaslığın  ana  vəzifəsidir”  –  tələbkarlığına  prof.  K.Əli-
yevin  tam  riayət  etdiyini  qeyd  edir  və  belə  nəticəyə  gəlir  ki, 
müəllifin  “Etnosun  poetikası:  Dədə  Qorqud  və  Koroğlu”  əsəri 
həm  milli  mənlik  şüuruna,  həm  də  müstəqil  elmi  tədqiqat  üs-
lubuna yiyələnmiş gənclərin stolüstü kitabı olmağa layiqdir. 
Filologiya  üzrə  fəlsəfə  doktoru  Mahirə  Nağıqızının 
“Təhsil”  jurnalının  2012-ci  il  noyabr  sayında  dərc  etdirdiyi 
“Eposun  poetikası:  Dədə  Qorqud  və  Koroğlu”  məqaləsində 
prof.  K.Əliyevin  eyniadlı  əsəri  konkret  və  yığcam  detallarla 
təhlil  edilir,  açılır.  Alimin  bu  monoqrafiyası  onun  elmi  yanaş-

---

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
137 
malarına görə fundamental tədqiqat əsəri hesab edilir.   
Filologiya  üzrə  fəlsəfə  doktoru  ġakir  Əlifoğlu  prof. 
K.Əliyevin  bu  kitabını  analitik  elmi  təfəkkürün  bəhrəsi  hesab 
edir və “Kredo” qəzetinin 21 iyul 2012- ci il sayında dərc etdir-
diyi “Etnopoetika anlayıĢına orijinal baxıĢ” məqaləsində ya-
zır: “K.Əliyevin etnopoetika istiqamətində araşdırmaları qəribə 
məntiqlərə söykənməklə  çözülür.  Belə  ki,  “türk  etnosunun  ya-
ratdığı bədii irsin, o cümlədən şeir sənətinin etnik mahiyyətini 
izləmək  bu  sənətin  necə  təsnif  olunmasından  çox  asılıdır”  – 
fikrini  irəli  sürən  müəllif  eyni  zamanda  şeirin  janr  zənginlik-
lərinin  də  bu  məsələnin  açımında  sonrakı  proses  olduğunu  – 
“etnik keyfiyyətləri ifadə etmək baxımından xeyli gecikdiyini” 
–  söyləyir  ki,  bu  da  onu  göstərir  ki,  alim  şeir  janrlarının  hələ 
tam formalaşma həddinə düşmədiyi ilkin çağlara öz külüngünü 
çalmaqla etnopoetikanın mahiyyətini üzə çıxarmaqda israrlıdır. 
Və  gerisini  oxuduqca,  doğrudan  da,  professor  ilkin  şeir 
qəliblərinin  yaranıb  formalaşacağı  real  zəmini  axtarıb  tapmış 
və bu prizmadan yanaşmaqla etnopoetik məqamları incələməyə 
müvəffəq  olmuşdur.  Müəllif  onu  da  diqqətdən  yayındırmır  ki, 
“janrlar  bir-birindən  törəmədir...  struktur  baxımından  bir- 
birinin  davamı  və  ekvivalentidir”  və  s.  Hətta  obrazlı  deyimlə 
qoşma  və  gəraylını  “janr  qardaşlığı”  (böyük  və  kiçik  qardaş 
timsalında) təqdim edən alim digər bir məsələni də unutmur ki, 
bayatı,  mani,  gəraylı,  türkü,  varsağı  və  başqa  şeir  janrları  öz 
adlarını  türk  tayfa  adlarından  götürməklə  “etnik  mənşəyi 
göstərən şəkillər”olsalar belə  bu faktlar da janr və etnopoetika 
arasındakı bağlılıqları tam mənası ilə açıb ortalığa qoymur.  
Əlbəttə,  professorun  bu  kimi  incə  nüansları  unutmayıb 
diqqətə  çəkməsi  ilk  baxışda  bir  yandan  adamı  bir  qədər  təəc-
cübləndirirsə, digər tərəfdən də  o hissi  təlqin edir ki,  etnopoe-
tika  məsələsinə  münasibət  məsələsi  burada  olduqca  kökündən 
qavranılmış  şəkildə  öz  elmi  şərhini  tapacaqdır.  Və  doğrudan 
da,  yazılanları  oxuduqca  deyilənlərin  təsdiqini  görürük.  Hələ 
yuxarıdakı xatırlamalar azmış kimi, Kamran müəllim obraz və 

---

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
138 
obrazlılıq anlayışlarının da etnopoetikanın açıqlanmasında mü-
hüm rolu olacağı faktını danmadan bunlarlа da bu məsələnin – 
problemin tam açıqlanmaması fikrini nümayiş etdirir” . 
Filologiya  elmləri  doktoru,  professor  Mahmud  Allah-
manlı  “525-ci  qəzet”in  20  oktyabr  sayında  dərc  etdirdiyi 
“Eposumuz,  bədii  düĢüncəmiz  və  etnopoetikamız” məqalə-
sində  ədəbiyyatşünas  alimimiz  Kamran  Əliyevin  “Eposun 
poetikası:  “Dədə  Qorqud”  və  “Koroğlu”  kitabının  mühüm  və 
maraqlı  tərəflərini  təhlil  edir.  Məqalə  müəllifi  göstərir  ki, 
“Kitabi-Dədə Qorqud” və “Koroğlu” dastanları ilə bağlı kifayət 
qədər  araşdırmalar  aparılıb  və  indi  də  aparılmaqdadır.  Dilçilər 
dil  tarixinin  öyrənilməsi,  etimologiyası  və  s.  etnoqraflar  xalq 
məişətinin  görünüşünü,  etnoqrafik  faktları,  tarixçilər  tarixi 
faktların hansı səviyyədə təqdimini, ədəbiyyatşünaslar bədiilik, 
poetika  tərəflərini  və  s.  öyrənməkdədirlər.  ”Kitabi-Dədə  Qor-
qud”  elm  aləminə  məlum  olduğu  gündən  araşdırılır  və  elə 
möhtəşəm abidədir ki, yenə də araşdırmalara, yeni tədqiqatlara 
yol  açır.  Ona  əl  uzadanın  heç  birinin  əli  boş  qalmayıb. 
Ədəbiyyatşünas  alimimiz  K.Əliyevin  də  bu  kitabı  onun  əlinin 
boşda qalmadığınıн, əksinə əlinə zər gəldiyinin təsdiqidir. 
M.  Allahmanlı  məqalədə  prof.  K.Əliyevin  bu  kitabı  ilə 
folklorşünaslığımıza  özünün  qiymətli  töhfəsini  verdiyini,  ali-
min  dastandakı  hadisələrə  orijinal,  tamamilə  fərqli  və  özünə-
məxsus prizmadan baxmasını göstərir. Məqalə müəllifi onu da 
vurğulayır ki, düzdür, qaldırılan problemlə bağlı qorqudşünas-
lıqda  kifayət  qədər  təhlilər  aparılıb,  mülahizələr  söylənmişdi. 
Bu  mülahizələr,  mübahisələr  sırasında  diqqəti  daha  çox  cəlb 
edən  “Kitabi-Dədə  Qorqud”  dastanlarında  şeir  məsələsi  ilə 
bağlıdır. Bəzi tədqiqatçılar bu nümunələri, yəni şeir məsələsini 
qəbul  etmir,  onu  qafiyəli  nəsr  kimi  vurğulayırlar.  Etiraf  edək 
ki,  “Kitabi-Dədə  Qorqud”  dastanlarında  olduqca  diqqəti  cəlb 
edəcək  qafiyəli  nəsr  faktları  var.  Bu  mənada  bu  dastan  əvəz-
sizdi,  heç  nə  ilə  müqayisə  oluna  bilməz.  Di  gəl,  qafiyəli  nəsr 
oradakı poeziya nümunələrinin olmasını kənarlaşdırmır. Bu, bir 

---