MahġRƏ naği qizi çapar kazimli
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə
- Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________
____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 139 başqa istiqamətdi. Məsələnin mahiyyətinə vardıqda da bu görünür. Etiraf edək ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları özün- də çox gizlinləri qoruyub saxladığı kimi, poeziya məsələlərini də bir ədəbiyyat hadisəsi kimi günümüzə çatdırıb. Səmavi kitablardakı bədii nümunələrin məziyyətlərindən danışan Mah- mud müəllim prof. K.Əliyevin “Etnopoetika məsələləri” məqa- ləsində alimin dastandakı şeir nümunələrini ortaya qoyulma- sını, aydınlaşdırılmasını və onun bu məqaləsinin mahiyyətində məhz onların da dayanmasını xüsusi qeyd edir. M. Allahmanlı diqqətimizi tədqiqatçı-alimin aşağıdakı fikrinə yönəldir: “Ay- dın məsələdir ki, bədii düşüncə birdən- birə doğulmur və reallığa çevrilən bədii fakt və nümunələr də birdən-birə yaran- mır. Onun təkamülü və formalaşması xeyli vaxt və zaman tələb edir. Bununla bərabər bədii düşüncənin məzmun və ifadə planı aid olduğu etnosun təbiətindən kənarda deyil. Əslində, etno- poetika bədii düşüncə ilə etnosun təbiəti arasındakı əlaqə və təması öyrənən, bu əlaqə və təmasın xüsusiyyət və əlamətlərini meydana çıxaran bir elm sahəsi kimi qavranılır”. Müəllif bunun ardınca alimin mülahizələrini belə şərh edir: “Burada bədii düşüncənin birdən-birə doğulmaması və bədii nümunə- lərin birdən-birə yaranmaması məsələsi xüsusi olaraq vurğu- lanır. Türk düşüncə tərzində bədii düşüncənin formalaşması və inkişaf tarixi həmişə öyrənilmə zərurətindədir. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları poeziya müstəvisində bu tarixin daha qə- dimdəki qatlarına nəzər yetirmək anlamında əvəzsizdi. Müəl- lifin də şeir nümunələrinin mövcudluğunu mətndən çıxış et- məklə konkret faktlar əsasında göstərməsi bu istiqamətin müəyyənləşməsi sahəsində çox gərəkli görünür. Monoqrafiyanı geniş şəkildə təhlil süzgəcindən keçirən M. Allahmanlı alimin bu kitabındakı “Dəli Domrul” boyu: təsadüf, yoxsa zərurət?” adında bölməyə də münasibətini bildirir. Məqalə müəllifi alimin bu sualı necə cavablandırmasını xüsusi olaraq vurğulayır, onun dərin mündəricəli elmi fikirlərini verir: “Dədə Qorqud kitabı” süjet və kompozisiyası, struktur əlamətləri, bədii Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________ 140 dil xüsusiyyətləri və nəhayət, ideya siqləti ilə bitkin bir mədə- niyyət hadisəsidir”. Mahmud Allahmanlının nəzərincə də dastan bütün müstəvilərdə bitkin mədəniyyət hadisəsidir. Ozanların dilindən yazıya alan şəxs özü də dastandan görünür ki, ozanlar qədər vergili, əvəzsiz istedada malikmiş. Və tədqiqatçı alimimi- zin dediyi kimi abidənin “yüz dəfə ölçülüb, bir dəfə biçilməsinə şübhə yeri qalmır”. Bunu tam aydınlığı ilə görmək üçün Mahmud müəllim dastandakı müqəddimə ilə bütün dastan boyu səpələnən hadisələri, hadisələrin gedişini və rəngarəngliyini, cümlə, söz və ifadələrin alt qatında gizlənənləri, bütünlükdə alt və üst qatdakı mahiyyəti izləməyi vacib hesab edir və prof. K. Əliyevin bu yolla gedərək dastandan və boyun özündən gələn gizlinləri doğru-dürüst üzə çıxardığını yüzə yüz təsdiqləyir. Məlumdur ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında, folklor- şünaslığında Təpəgözlə bağlı çoxlu təhlillər aparılıb, müxtəlif fikirlər söylənilib. M Allahmanlı Ф.Ditsdən prof. K. Əliyevə qədər dastanla bağlı yazılanlara diqqət yetirməyimizi məsləhət bilir. Və bu zaman biz asanlıqla bir məsələnin – “Basatın Təpəgözü öldürdüyü” boyun uzun illər araşdırmaların əsas mövzuzsuna çevrildiyini görə bilirik. Bu problemin həllinin də Kamran müəllim tərəfindən kifayət qədər mükəmməlliklə və nəzəri baxımdan yüksək səviyyədə aparıldığı Mahmud müəlli- min məqaləsində öz əksini tapır. Məqalədə eyni zamanda “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları ilə bağlı daha üç problem ətrafında da ədəbiyyatşünas alimi- mizin mülahizələri, maraqlı qənaətləri təhlil edilir və prof. K.Əliyev hərtərəfli düşünən bir qorqudşünas alim kimi oxu- cuya təqdim olunur. Mahmud Allahmanlının fikrincə, “Dirsə xan oğlu Buğac” boyu özünün informasiya yükü, təsvirin özünəməxsusluğu, xarakterlərin və həyat hadisələrinin ifadəsi, məişət faktlarının zənginliyi baxımından daha çox araşdır- maların problem faktıdı və yəqin ki, hələ çox zamanlar bu belə də olacaq. Burada Oğuz cəmiyyətində övladsızlıq məsələsi, qadın sevgisi, qadına sevgi, cəmiyyətin özündəki nizamın ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 141 fərdlərin kimliyindən, hansı səviyyədə dayanmasından asılı olmayaraq sabitqədəmliyi məsələsi qoyulur və əksini tapır. M. Allahmanlının bu məqaləsində prof. K.Əliyevin bu sahədəki bütün xidmətləri qabardılır və qorqudşünaslıqda indiyə qədər həllini tapmayan problemlərin bu alim tərəfindən xüsusi bir məhəbbətlə araşdırıldığı, elmi təfsirinin verildiyi diqqətimizə çatdırılır. Məqalə müəllifi “Dirsə xan oğlu Buğac” boyu ilə bağlı prof. K.Əliyevin düşüncələrindən bir məqamı da diqqə- timizə çatdırmağı vacib sayır: “...Dədə Qorqud “ eposu vahid mexanizm halında götürüldükdə boyların ayrı-ayrı təhlili ilə müqayisədə nəhəng və möhtəşəm görünür və əzəmətli ideya- ların daşıyıcısına çevrilir”. Prof. K.Əliyevin bu qiymətli fik- rinin ardınca Mahmud müəllim yazır: “Bu möhtəşəmlik das- tanın elm aləminə məlum olduğu vaxtdan araşdırılmasında, sirləri ilə ortaya qoyulma məqsədindədi. Elə “Dirsə xan oğlu Buğac“ boyu ilə bağlı kitabdakı təhlil də buna xidmət edir. Maraqlı məsələdir ki, hansı səbəbdən ozan-yazıçı bu boyu ilk yerə çıxarmışdı. Bu bir başqa araşdırmanın problem mövzu- sudu. Bizim diqqətimizdə Bayandır xanın təşkil etdiyi məclisdə Dirsə xanın yerinin yaratdığı problemdi. Bu isə Oğuz elində övladı olmayana münasibətin ifadəsidi. Dirsə xanın “bəri gəl- gil, başım baxtı, evim taxtı” münasibəti ilə Xan qızının (həyat yoldaşının) “xan babamın göygüsü, qadın anamın sevgisi, göz açıban gördüyüm, könül verib sevdiyim Dirsə xan” düşüncəsi arasında böyük mətləblər, Oğuz elinin ailə nizamı, davamlılıq dərəcəsi aşağıdan yuxarıya qədər aydınlıqla cızılır. M.Allahmanlı məqaləsinin ikinci hissəsini kitabda “Ko- roğlu” dastanı ilə bağlı prof. K. Əliyevin apardığı araşdırmalara həsr edib. Məqalədə deyilir ki, kitab müəllifinin qənaətləri dörd problem yazıda (“Koroğlu – dəlilərinin dəlisi”, “Koroğlu” epo- sunda dəli aşıq”, “Bədii məkanın xarakteri”, “Fiziki gücün semantikası”) ümumiləşdirilir. Məqalə müəllifi bu məsələlərdə də prof. K.Əliyevin hərtərəfli düşünən, problemləri çox əhatəli şəkildə dərk edən tədqiqatçı kimi oxucuya təqdim оlunur. Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|