MahġRƏ naği qizi çapar kazimli
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə
- Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________
____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 133 dıcılığı” monoqrafiyasını oxudum. Monoqrafiya dünyanın uc- suz-bucaqsız, qarlı-boranlı, fırtınalı, zəlzələli, qışlı-baharlı, yay- lı-payızlı mənəviyyat aləmində nəcabətlilər, ləyaqətlilər, şə- rəflilər,qürurlular üçün nümunə olmaqla yol göstərən Hüseyn Cavid əzəməti bütün çalarları, aydınlığı ilə ifadə olunmuşdur. O, tədqiqatçısı K.Əliyevin də ruhuna hakim olmuş, onu mənəviyyat dünyasının sakini etmiş, yalquzaq aləminə, Dədə Qorqud dünyasına çəkmişdir. Beləliklə, Kamran qələminin yaratdığı yalquzaq obrazının əcdadlara çağıran ulartısı ruhumu oyadıb, “Dədə Qorqud” oğuznamələri ilə yaşanacağına impuls verdi.” Etnoqraf alim yazır: “Kamran Əliyevin yaradıcılığında özünü göstərən başlıca keyfiyyət XX əsrin 40-cı illərindən Azərbaycan ictimai elmlərində görünməyən orijinal nəzəri mühakimələrdir. Belə ki, 1920-ci il kommunist işğalından son- ra Azərbaycan milli ziyalısına qarşı keçirilən repressiya ilə, – akademik Z.Bünyadovun sözləri ilə desək, – “Respublikamız- da yüzlərlə alim ”millətçi” damğası ilə ağlasığmaz cinayətlərdə günahlandırılıb, fiziki cəhətdən məhv edilmişdir. Azərbaycan elmi başsız qalmış, ictimai və tarix elmləri sahəsində nəsillərin bir-birini əvəz etməsi ənənəsi pozulmuşdur. Bunun müqabi- lində isə respublikada ictimai elmlərin yaradıcı inkişafına böyük ziyan və dağıdıcı zərbə vurmağa hazır olan könüllü və yetişdirilmiş apolegetlər meydana çıxmışdır”. Elə bunun nəti- cəsidir ki, kommunist rus imperiyasının ictimai elmlər sahə- sində Azərbaycanda yetişdirdiyi onlarla akademik, yüzlərlə elmlər doktorunun ünvanında bir dənə nəzəriyyə, hətta adicə tədqiqat metodu belə yoxdur. Dünya elmində birmənalı sübut edilmişdir ki, nəzəriyyə olmayan yerdə elm yoxdur. Bütün elmlər nəzəri yaradıcılıq prosesində yaranır, formalaşır. Sovet imperiyası dövründə və son illərdə çox az, tək-tək alimlərin yaradıcılığı istisna olunmaqla, Azərbaycanda ictimai elmlər sahəsində yazılanların böyük əksəriyyəti manipulyasiyadan başqa bir şey deyildir. Odur ki, K.Əliyevin yaradıcılığı müasiri olduğu ictimai elm tədqiqatçılarının (99 faizinin) əsərləri ilə Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________ 134 müqayisədə yeni keyfiyyəti ilə dərhal diqqəti cəlb edir. Azər- baycan ictimai elminə K. Əliyevin haqqında danışılan əsəri ilə yaşadığımız günlərdə Azərbaycan elminə gələn yeniliklərdən biri məsələnin sual formasında dəqiq qoyuluşu və sistemli, müxtəlif variantlı (üslubu) birmənalı cavablandırmasıdır. K.Əliyevin yaradıcılığında Azərbaycanın müasir ictimai elmlərinə gətirdiyi digər yenilik odur ki, burada “Rus sovet ic- timai elmi”ndən və başqa ölkə alimlərinin əsərlərindən nəzə- riyyə kimi iqtibas edilmiş, yerli-yersiz, tez-tez, çox vaxt da süni uyğunlaşdırılaraq istinad edilən fikirlər bir kənara atılır, dil, hallar, vəziyyətlər, proses, hadisə və sistemlər sosial, mənəvi, siyasi, iqtisadi və təbiət qanunlarının qarşılıqlı fəaliyyət vəh- dətindən doğan hallar və proseslər kimi izah edilib əsaslandı- rılır. Şərh etdiyi etnososial və mənəvi proseslərin, situasiyaların və sistemlərin öz elementlərini, hissələrini haradan necə aldığını dəqiqliklə göstərən müəllif “Dədə Qorqud” oğuznamə- lərində əks olunmuş faktları lazım gəldikdə ümumiləşdirir, ehtiyac olduqda xüsusiləşdirir, ən incə məqamlarda fərdiləşdir- mədən ustalıqla istifadə edir. Avropa ictimai elmlərində XX əsrdən mövcud olan – izah edəcəyi məsələyə şəxsi nəzəri baxışı irəli sürüb – ardınca məsələlərin qoyulması və izah edilməsi ənənəsini Azərbaycan ictimai fikrinə gətirir”. X.Xəlilli diqqətimizi Azərbaycan və ümumtürk şeirinin yaranma tarixi, şeir formalarının inkişafı və strukturu haqqında prof. K.Əliyevin mülahizələrinə yönəldir. O göstərir ki, K.Əli- yev Azərbaycan ictimai elmlərinin cavab verməli olduğu və yan keçdiyi, ən yaxşı halda xatırlatmaqla izahsız üstündən ötüb keçdiyi bir problemi diqqətə çəkərək yazır: “Bunlar nə qədər doğru olsa da (özünün şeir formaları haqqında mülahizələrini nəzərdə tutur!), amma yenə bir mühüm sual açıq qalır: bütün bu şeir strukturunun etnosun təbiəti ilə nə əlaqəsi vardır?” X.Xəlilli bu sualı prof. K.Əliyevin belə cavablandırma- sını qeyd edir: “Qədim türk şeirinin poetik qaynağı və bu mə- ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 135 nada şərti olaraq, onun toteimi Atdır! Türk təfəkürünün və dünyagörüşünün, türk məişətinin və həyat tərzinin yenilənmə- sində, türk qəhrəmanlarının təşəkkül tapması və formalaşma- sında atın rolu əvəzsizdir. Qədim türkün atı çöllərdən yığışdırıb mədəniləşdirməsinə cavab olaraq, at da bunun əvəzində türkə, sözün həqiqi mənasında, dünyanı bəxş etmişdir”. Alimin bu mülahizələrini verəndən sonra X.Xəlilli tədqi- qatçının ona qədər türkün həyatında atın rolu haqqında mühüm mülahizələri təfəkkür süzgəcindən keçirdiyini, atın hər bir əzasını türkün həyatındakı rolundan ayrılıqda bəhs etdiyini, ayaqlarının və yerişinin türk şeir formalarının yaranması üçün əsas olduğunu, yorğa yerişdən qoşa misranın, dördnala çapış- dan dördlüyün, yortamdan doğan ritmdən çarpaz qafiyənin yarandığını incəliyinə qədər şərh etdiyini vurğulayır. X.Xəlilli elə buradaca təəssüflə qeyd edir ki, türk, o cüm- lədən Şərq musiqisinin, yaranması və inkişafında dəvə yerişin- dən doğan ritmin rolundan musiqi ədəbiyyatında kifayət qədər bəhs olunsa da, at yerişindəki ritmin musiqiyə hər hansı forma- da təsirindən bəhs olunmamışdır. “Oğuz cəmiyyətində at bütün dinamikanın mənbəyi” hesab olunursa, şeir formalarının yaran- masında işitirak edirsə, o, mütləq musiqidə də iz buraxmalıdır. Arzu edərdik ki, xalq musiqi tədqiqatçılarımız, musiqi tarix- çilərimiz məsələnin bu çəhətini diqqətdə saxlasınlar. Tarixçi-etnoqraf alimin bu fikrində yüzə-yüz həqiqət var- dır. Biz də belə hesab edirik ki, “Cəngi”, “Yallı”, “Tərəkəmə” və sair kimi xalq musiqilərimizdə atın yerişindən, qaçışından doğan ritmin əks-sədası mövcuddur. X.Xəlilli irihəcmli və samballı məqaləsində prof. K.Əli- yevin monoqrafiyada qaldırdığı məsələlərə dəqiq və birmənalı şəkildə yanaşdığını, “Dədə Qorqud” oğuznaməlirinin tədqiqin- də obyektiv elmi nəticələrə nail olmağa cəhd etdiyini, eyni zamanda ictimai elmlərimizdə elm adına gələn manipulya- siyanın qarşısını almaq üçün çoxlu sayda nümunələr verdiyini göstərir. O, haqlı olaraq belə hesab edir ki, “Dədə Qorqud” Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|