MahġRƏ naği qizi çapar kazimli



Yüklə 3,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə43/58
tarix20.08.2018
ölçüsü3,96 Mb.
#63726
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   58

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
133 
dıcılığı”  monoqrafiyasını  oxudum.  Monoqrafiya  dünyanın  uc-
suz-bucaqsız, qarlı-boranlı, fırtınalı, zəlzələli, qışlı-baharlı,  yay-
lı-payızlı  mənəviyyat  aləmində  nəcabətlilər,  ləyaqətlilər,  şə-
rəflilər,qürurlular  üçün  nümunə  olmaqla  yol  göstərən  Hüseyn 
Cavid əzəməti bütün çalarları, aydınlığı ilə ifadə olunmuşdur. O, 
tədqiqatçısı K.Əliyevin də ruhuna hakim olmuş, onu mənəviyyat 
dünyasının  sakini  etmiş,  yalquzaq  aləminə,  Dədə  Qorqud 
dünyasına  çəkmişdir.  Beləliklə,  Kamran  qələminin  yaratdığı 
yalquzaq  obrazının  əcdadlara  çağıran  ulartısı  ruhumu  oyadıb, 
“Dədə Qorqud” oğuznamələri ilə yaşanacağına impuls verdi.” 
Etnoqraf  alim  yazır:  “Kamran  Əliyevin  yaradıcılığında 
özünü  göstərən  başlıca  keyfiyyət  XX  əsrin  40-cı  illərindən 
Azərbaycan  ictimai  elmlərində  görünməyən  orijinal  nəzəri 
mühakimələrdir. Belə ki, 1920-ci il kommunist işğalından son-
ra   Azərbaycan milli ziyalısına qarşı keçirilən repressiya ilə, – 
akademik Z.Bünyadovun sözləri ilə desək, –  “Respublikamız-
da yüzlərlə alim ”millətçi” damğası ilə ağlasığmaz cinayətlərdə 
günahlandırılıb,  fiziki  cəhətdən  məhv  edilmişdir.  Azərbaycan 
elmi başsız qalmış, ictimai və tarix elmləri sahəsində nəsillərin 
bir-birini  əvəz  etməsi  ənənəsi  pozulmuşdur.  Bunun  müqabi-
lində  isə  respublikada  ictimai  elmlərin  yaradıcı  inkişafına 
böyük  ziyan  və  dağıdıcı  zərbə  vurmağa  hazır  olan  könüllü  və 
yetişdirilmiş  apolegetlər  meydana  çıxmışdır”.  Elə  bunun  nəti-
cəsidir  ki,  kommunist  rus  imperiyasının  ictimai  elmlər  sahə-
sində  Azərbaycanda  yetişdirdiyi  onlarla  akademik,  yüzlərlə 
elmlər  doktorunun  ünvanında  bir  dənə  nəzəriyyə,  hətta  adicə 
tədqiqat  metodu  belə  yoxdur.  Dünya  elmində  birmənalı  sübut 
edilmişdir  ki,  nəzəriyyə  olmayan  yerdə  elm  yoxdur.  Bütün 
elmlər  nəzəri  yaradıcılıq  prosesində  yaranır,  formalaşır.  Sovet 
imperiyası  dövründə  və  son  illərdə  çox  az,  tək-tək  alimlərin 
yaradıcılığı  istisna  olunmaqla,  Azərbaycanda  ictimai  elmlər 
sahəsində  yazılanların  böyük  əksəriyyəti  manipulyasiyadan 
başqa bir şey deyildir. Odur ki, K.Əliyevin yaradıcılığı müasiri 
olduğu  ictimai  elm  tədqiqatçılarının  (99  faizinin)  əsərləri  ilə 


Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
134 
müqayisədə  yeni  keyfiyyəti  ilə  dərhal  diqqəti  cəlb  edir.  Azər-
baycan ictimai elminə K. Əliyevin haqqında danışılan əsəri ilə 
yaşadığımız  günlərdə  Azərbaycan  elminə  gələn  yeniliklərdən 
biri  məsələnin  sual  formasında  dəqiq  qoyuluşu  və  sistemli, 
müxtəlif variantlı (üslubu) birmənalı cavablandırmasıdır. 
K.Əliyevin  yaradıcılığında  Azərbaycanın  müasir  ictimai 
elmlərinə gətirdiyi digər yenilik odur ki, burada “Rus sovet ic-
timai  elmi”ndən  və  başqa  ölkə  alimlərinin  əsərlərindən  nəzə-
riyyə kimi iqtibas edilmiş, yerli-yersiz, tez-tez, çox vaxt da süni 
uyğunlaşdırılaraq  istinad  edilən  fikirlər  bir  kənara  atılır,  dil, 
hallar,  vəziyyətlər,  proses,  hadisə  və  sistemlər  sosial,  mənəvi, 
siyasi,  iqtisadi  və  təbiət  qanunlarının  qarşılıqlı  fəaliyyət  vəh-
dətindən  doğan  hallar  və  proseslər  kimi  izah  edilib  əsaslandı-
rılır. Şərh etdiyi etnososial və mənəvi proseslərin, situasiyaların 
və  sistemlərin  öz  elementlərini,  hissələrini  haradan  necə 
aldığını dəqiqliklə göstərən müəllif “Dədə Qorqud” oğuznamə-
lərində  əks  olunmuş  faktları  lazım  gəldikdə  ümumiləşdirir, 
ehtiyac olduqda xüsusiləşdirir, ən incə məqamlarda fərdiləşdir-
mədən ustalıqla istifadə edir. 
Avropa ictimai elmlərində XX əsrdən mövcud olan – izah 
edəcəyi  məsələyə  şəxsi  nəzəri  baxışı  irəli  sürüb  –  ardınca 
məsələlərin  qoyulması  və  izah  edilməsi  ənənəsini  Azərbaycan 
ictimai fikrinə gətirir”. 
X.Xəlilli  diqqətimizi  Azərbaycan  və  ümumtürk  şeirinin 
yaranma tarixi, şeir formalarının inkişafı və strukturu haqqında 
prof. K.Əliyevin mülahizələrinə yönəldir. O göstərir ki, K.Əli-
yev  Azərbaycan  ictimai  elmlərinin  cavab  verməli  olduğu  və 
yan keçdiyi, ən yaxşı halda xatırlatmaqla izahsız üstündən ötüb 
keçdiyi  bir  problemi  diqqətə  çəkərək  yazır:  “Bunlar  nə  qədər 
doğru  olsa  da  (özünün  şeir  formaları  haqqında  mülahizələrini 
nəzərdə  tutur!),  amma  yenə  bir  mühüm  sual  açıq  qalır:  bütün 
bu şeir strukturunun etnosun təbiəti ilə nə əlaqəsi vardır?” 
X.Xəlilli  bu  sualı  prof.  K.Əliyevin  belə  cavablandırma-
sını qeyd edir: “Qədim türk şeirinin poetik qaynağı və bu mə-


____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
135 
nada  şərti  olaraq,  onun  toteimi  Atdır!  Türk  təfəkürünün  və 
dünyagörüşünün, türk məişətinin  və həyat  tərzinin  yenilənmə-
sində,  türk  qəhrəmanlarının  təşəkkül  tapması  və  formalaşma-
sında atın rolu əvəzsizdir. Qədim türkün atı çöllərdən yığışdırıb 
mədəniləşdirməsinə  cavab  olaraq,  at  da  bunun  əvəzində  türkə, 
sözün həqiqi mənasında, dünyanı bəxş etmişdir”. 
Alimin bu mülahizələrini verəndən sonra X.Xəlilli tədqi-
qatçının ona qədər türkün həyatında atın rolu haqqında mühüm 
mülahizələri  təfəkkür  süzgəcindən  keçirdiyini,  atın  hər  bir 
əzasını  türkün  həyatındakı  rolundan  ayrılıqda  bəhs  etdiyini, 
ayaqlarının və  yerişinin türk şeir formalarının  yaranması üçün 
əsas  olduğunu,  yorğa  yerişdən  qoşa  misranın,  dördnala  çapış-
dan  dördlüyün,  yortamdan  doğan  ritmdən  çarpaz  qafiyənin 
yarandığını incəliyinə qədər şərh etdiyini vurğulayır.  
X.Xəlilli elə buradaca təəssüflə qeyd edir ki, türk, o cüm-
lədən Şərq musiqisinin, yaranması və inkişafında dəvə yerişin-
dən doğan ritmin rolundan musiqi  ədəbiyyatında kifayət qədər 
bəhs olunsa da, at yerişindəki ritmin musiqiyə hər hansı forma-
da təsirindən bəhs olunmamışdır. “Oğuz cəmiyyətində at bütün 
dinamikanın mənbəyi” hesab olunursa, şeir formalarının yaran-
masında işitirak edirsə, o, mütləq musiqidə də iz buraxmalıdır. 
Arzu  edərdik  ki,  xalq  musiqi  tədqiqatçılarımız,  musiqi  tarix-
çilərimiz məsələnin bu çəhətini diqqətdə saxlasınlar. 
Tarixçi-etnoqraf alimin bu fikrində yüzə-yüz həqiqət var-
dır. Biz də belə hesab edirik ki, “Cəngi”, “Yallı”, “Tərəkəmə” 
və  sair  kimi  xalq  musiqilərimizdə  atın  yerişindən,  qaçışından 
doğan ritmin əks-sədası mövcuddur. 
X.Xəlilli  irihəcmli  və  samballı  məqaləsində  prof.  K.Əli-
yevin monoqrafiyada qaldırdığı məsələlərə dəqiq və birmənalı 
şəkildə yanaşdığını, “Dədə Qorqud” oğuznaməlirinin tədqiqin-
də  obyektiv  elmi  nəticələrə  nail  olmağa  cəhd  etdiyini,  eyni 
zamanda  ictimai  elmlərimizdə  elm  adına  gələn  manipulya-
siyanın qarşısını almaq üçün çoxlu sayda nümunələr verdiyini 
göstərir.  O,  haqlı  olaraq  belə  hesab  edir  ki,  “Dədə  Qorqud” 


Yüklə 3,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   58




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə