Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 015 Cilt: Sayı: Manas Journal of Social Studies

İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası 

 

427 

sürekli  eleĢtirilen  belediye  baĢkanları,  bir  diğer  hoĢnutsuzluk  nedenidir.  Salgın  hastalıkların 

en büyük nedeni olan sokakların pisliği, haklı olarak sert bir Ģekilde eleĢtirilmiĢtir:  

« Yeryüzünde Ġzmir gibi güzel ve güzelleĢmeye istidatlı Ģehirler ne kadar azsa, Ġzmir kadar bakımsız, 

Ġzmir kadar bedbaht Ģehirler de o kadar azdır. Belediye, hummalı bir maliyetle gürül gürül

 

çalıĢan Ģu 

Ģehrin  içinde;  köĢe  minderinde  çubuğunu  çeken,  kötürüm  bir  ihtiyara  benzer.  Medeniyetin  bütün 

keĢfiyatından  bihaberdir.  Türkiye‟nin  bu  en  Ģirin  ve  en  zengin  Ģehrinde  sokaklar,  kıĢın  bir  çamur 

deryası,  yazın  bir  mezbahanadır.  Haddiniz  varsa  öğleye  yakın  yahut  öğleden  bir  saat  sonra  hükümet 

meydanından  geçiniz,  derhal  genziniz  tıkanır,  aksırmağa  tıksırmağa  baĢlarsınız.  En  durgun  ve  güzel 

havada bile bu meydan, kasırgalarla alt üst olan bir dağ baĢı gibidir. Her taraftan sütun sütun yükselen 

toz, bir haydut çetesi gibi karĢınıza dikilir.

 

Haddiniz varsa geçin! Kordon‟da böyle, Göztepe‟de böyle

. 

Belediye su denilen temizleyici vasıtanın farkında değildir

 

» (Ahenk, 6 Ekim 1929).  

 

Ġzmir,  doğal  bir  geçiĢ  noktası  olarak  ilk  göç  dalgasına,  1774‟te  Osmanlı-Rus  SavaĢı 

yenilgisiyle tanıklık etti. Ġkinci Müslüman göç dalgası 1854 Kırım SavaĢı, üçüncüyse 1877-

1878  Rus-Osmanlı  SavaĢı‟na  tarihlenir.  1912-1913  Balkan  SavaĢları  dördüncü  dalga 

Müslüman  göçmenlerin  Ġzmir‟e  yerleĢmesine  yol  açar. Son  göç  dalgası  1923‟te  Türkiye  ile 

Yunanistan  arasındaki  nüfus  mübadelesinin  ardından  gelir.  Böylece  Ġzmir‟in  Müslüman 

nüfusu  adım  adım  oluĢur.  Etnik  çeĢitlilik  olarak,  Türk,  BoĢnak,  Arnavut,  Tatar  ve  çok  az 

sayıda  Arap  ve  Kürt‟tür  (Smyrnelis,  2009:  63-64).

78

  1930‟a  gelinceye  kadar  on  binlerce 

göçmenin yerleĢtirildiği Ġzmir, yeni bir demografik görünüme bürünür. Demografik benzerliği 

nedeniyle, Selanik‟ten gelen son göçmenlerin iskân edildiği Ģehir, buna rağmen sürekli uyum 

problemleriyle boğuĢmak zorunda kalır. 

 

Göçmenler yerliler tarafından ilk baĢta « vatan hainliği » ile suçlanmıĢtır. SavaĢmadan 

vatanlarını terk etmek onları bu keskin kategoriye sokma nedeniydi. Yemekleri, gelenekleri, 

giyim  kuĢamları,  değiĢik  Ģiveleri  ve  dilleriyle  yerlilerden  ayrılan  bu  göçmenler  en  büyük 

hoĢgörüyü, eğitimli kesim ve tarikat mensuplarından görmekteydi.  

 

Okyar‟ın da ilgisini çeken ve devasa karĢılamada kalabalığın makul bir çoğunluğunu 

oluĢturan  gençlerin  en  büyük  problemi  iĢsizliktir.

79

  ĠĢsizliğin  ortaya  çıkardığı  toplumsal 

sorunlarsa  çeĢitlidir.  Bunlar  en  baĢta  adi  suçlar  ve  dilencilik  olarak  kendini  göstermekte.

80

 

                                                           

78

 Christoph Neumann ve IĢık Tandoğan‟ın Fikret Yılmaz ile söyleĢisinden. 

79

 1927 nüfus sayımına göre Ġzmir‟de, 20 yaĢ altı nüfusun genel nüfusa oranı % 45 civarındaydı. 

80

  Dilenciler  Çoğalıyor:  «  Bir  müddetten  beri  ortalığı  istila  etmiĢ  olan  dilenci  sürüsü,  bugünlerde  herkesi  izaç 

edecek derecede faaliyetini ziyadeleĢtirmiĢtir. Dilenciliğin çok ayıp bir hareket olduğunu idrak etmek ve bundan 

vaz  geçmek  lazım  geldiği  defaatle  yazıldığı,  gerek  zabıtaca  ve  gerek  belediyece  dilenciler  hakkında  tedbirler 

alındığı  halde  dilenciliği  bir  nevi  sanat  ittihaz  edenler  bundan  vaz  geçememekte,  sapa  sağlam  bir  halde 

kahvehanelerde,  çarĢılarda  her  tarafta  el  avuç  açarak  para  istemektedirler.  Dikkat  edilecek  olursa,  dilenciler 

içinde iĢ görebilecek vaziyette olanlar pek çoktur. Bunların ekserisi taĢradan gelenler olup, bu gibilere birer iĢ 

---

Manas Journal of Social Studies 

 

428 

Kuraklık  nedeniyle  toprağını  terk  eden  köylü  gençlerin  çoğalttığı  iĢsizler  ordusunun  nasıl 

azaltılacağı,  kent  gündemini  sürekli  meĢgul  eden  konuların  baĢındaydı.  Ġmparatorluğun  bu 

son  çocukları  ve  Cumhuriyet‟in  ilk  gençleri,  kuĢaklararası  çatıĢmanın  en  baĢ  döndürücü 

krizini  göğüslemek  zorundaydılar.  Genç  kızların  genelde  cinsel  boyutlu  sorunlar  nedeniyle 

yoğun bir intihar eğilimiyle alarm vermelerinden sonra, genç erkeklerin de yıkılan eski iliĢki 

kalıplarına  ve  yüzyıllar  boyunca  oluĢmuĢ  toplumsal  kodların  çöküĢü  nedeniyle  benzer 

süreçlerden  geçtikleri  muhakkak.  Cumhuriyetin  ilk  yıllarındaki  karmaĢık  süreçlerin 

doğurduğu  bu  intihar  olgusu  üzerine  yapılacak  bir  araĢtırma,  Serbest  Fırkaya  yönelen 

gençliğin krizini daha iyi anlayabilir, dolayısıyla desteğin nedenlerine ıĢık tutabilir.  

 

Okyar‟ı karĢılayanlar arasında sayıları on binlerle ifade edilen kadınların varlığı, yeni 

ve ilginç bir geliĢmedir. Kadının siyasal alanda ilk defa bu ölçüde görünürlüğüne daha önce 

hiç  tanıklık  edilmemiĢtir.  Tanzimat  ile  birlikte,  özellikle  1850‟lerden  sonra  duyulmaya 

baĢlayan cılız kadın sesi, 1908 Jön Türk Devrimi‟nden sonra sokağı kazandı. Ancak 1930‟a 

gelinceye  kadar,  kadın  hareketi  elit  ve  orta  sınıf  kadınının  öncülüğünde  ve  yardımlaĢma 

düzeyinde örgütlenen bir karakter gösterir. 1930 yılını özgün kılansa, ilk defa kadının siyasal 

bir  hedef  için  sokağa  çıkmasıydı,  ama  sadece  elit  kadınların  değil,  köylü  kadının  büyük  bir 

özgüvenle  görünürleĢmesiydi.  Peki,  bu  değiĢim  nasıl  oldu?  Kendi  hem  cinsleri  içinde 

ötekileĢtirilip, küçümsenen yoksul kadın bu dönüĢümü nasıl baĢardı?  

 

Bu  değiĢim  için,  ilk  önce  uzun  savaĢ  yıllarının  kadını  alabildiğine  özgürleĢtirmesi 

gerekecekti. ĠĢgallerin geleneksel yapıları altüst etmesi, kadının değer yargılarını değiĢtirmiĢ 

ve  özellikle  genç  kız  intiharları  kadını  hiç  olmadığı  kadar  gündeme  taĢımıĢtır.  Bir  baĢka 

nedense  yine  savaĢların  kayda  değer  biçimde  azalttığı  nüfusun  doğurduğu  iĢ  gücü  açığını, 

ancak  kadınlar  doldurabilirdi  ve  bu  nedenle  alabildiğine  desteklendiler.  Bir  diğer  nedense 

ekonomik  krizin,  aile  reisi  olan  kadınları  en  az  erkekler  kadar  etkilemesidir.  Uzun  savaĢ 

yıllarında  erkeklerini  kaybeden  kadınların  sırtındaki  yük,  erkeklerle  kıyaslanmayacak  kadar 

ağır  olmalıydı.  Çünkü  banka  kredisine  karĢılık  toprağına  haciz  gelen  kadın  sayısı  hiçte  az 

değildir.  Ġzmir‟de  uzun  yıllar  öncesine  tarihlenen  iĢ  hayatına  giriĢiyle  belirginleĢen  Egeli 

kadının  artık  söyleyecek  bir  sözü  olmalıydı.  Böylece  politik  arenanın  erkek  egemenliğine 

itiraz  edecek  ve  kamusal  alanda  daha  geniĢ  bir  yer  alacağının  güçlü  sinyalini  verecektir. 

Elbette  bu  aĢamada  araĢtırmacıya  meydan  okuyan  bir  soru  daha  cevap  bekliyor.  Yerel 

                                                                                                                                                                                       

bulunduğu  taktirde  kendilerinin  dilencilikten  vaz  geçme  ihtimali  kuvvetlidir.  Binaenaleyh  zabıta  ile  birlikte 

belediye  bu  meseleye  ehemmiyet  vererek  dilencilerin  azalmasına  himmet  etmelidirler.  Aksi  taktirde  bu  çirkin 

hareket günden güne çoğalacak ve her taraf dilencilerle dolacaktır » (Ahenk, 16 Mart 1929). 

---