Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 015 Cilt: Sayı: Manas Journal of Social Studies

İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası 

 

433 

Anadolu  Gazetesi‟nin  seçim  öncesindeki  kendinden  emin  söyleminin  gözden 

geçirilmesine  artık birkaç gün kalmıĢtır. Önce gazete sütunlarında baĢlayan seçim düellosu, 

yavaĢ  yavaĢ  seçim  meydanlarına  inecektir.  Halk  Fırkası‟nın  1930  seçimlerinin  aleyhine 

sonuçlanmasından  çekindiğini  gösteren  birçok  belirti  vardır.  Zira  aldığı  tedbirler  ve  yaptığı 

uzun  hazırlık  toplantıları  muhalefeti  ciddiye  aldığını,  hatta  tedirgin  olduğunu  göstermekte. 

Örneğin,  bir  hafta  boyunca,  her  akĢam  saatler  süren  toplantılarla  strateji  belirlenmeye 

çalıĢmıĢtır.  Söz  konusu  toplantılardan,  teĢkilatlarda  bir  isteksizlik  ve  bölünmenin  olduğu 

basına  yansımaktaydı.  Her  eve  seçmen  listelerinin  dağıtılması  ve  yüz  yüze  propaganda 

yapılması  kararı,  sonuçları  belirleyici  bir  karar  olarak  hayata  geçirildi  (Hizmet,  30  Eylül 

1930). Ancak yöntemin baĢarısız olması nedeniyle seçimin ilerleyen günlerinde baskıcı tutum 

giderek belirginleĢmiĢtir.

85

  Seçim  çalıĢmaları  çoğu  kadın,  beĢ  yüz  gönüllü  ve  yerel  idarenin 

alt birimleri tarafından yürütülmüĢtür. Örneğin, emniyet müdürü Ömer Bey, Halkapınar Halı 

ġirketi  sahibini  bizzat  telefonla  arayarak  iĢçilerden  sorumlu  müdürü,  oy  istemek  için 

bürosuna  çağırabilmiĢtir  (Hizmet,  30  Eylül  1930).  Serbest  Fırka  ise,  söz  konusu  stratejiye 

karĢı tabanını hemen uyarmıĢtır:  

« Bugün bazı bölgelerde Halk Fırkası adamları ev ev gezerek hem aday listelerini dağıtacaklar, hem de 

ağızdan  propaganda  yapacaklardır.  Evinize  gelecek  olanlara  dikkat  ediniz,  ya  inhisar  memuru,  ya  da 

CHF‟den haksız olarak karnını doyuran bir adam olduğunu göreceksiniz » (Hizmet, 30 Eylül 1930). 

 

Yöntemin  ileriki  günlerde  yoğun  bir  Ģekilde  uygulanması  ve  muhtemelen  etkili 

olmasına karĢılık, muhalefet yanlısı Hizmet Gazetesi uyarıları tekrarlayacaktır:   

«  Halk  Fırkası  harekete  geçti.  Muttasıl  beyannameler  dağıtıyor.  Propagandacılar  dolaĢtırıyor. 

Beyannameleri oku, oku ve gül ve cevaben; hani Ġzmir kordonundaki zahire çuvalları? Nerede limanı 

dolduran  gemiler?  Hani  refah,  nerede  ucuzluk?  Hani  kazanç  vergisi  tadilatı,  nerede  bana  verdiğin 

geçinme refahı? diye soruver.  BoĢ sözleri  kaç seneler dinledik.  Serbest Fırka çıkmasaydı,  Ģimdi sana 

gelerek muhterem  vatandaĢ diyen  adamlar,  acaba bir kere dönüp  yüzüne mi bakarlardı?  » (Hizmet, 1 

Ekim 1930) 

 

SCF‟nin  Ġzmir  ve  Ġstanbul‟da  aday  listelerine  aldığı  gayrimüslim  azınlıklar,  CHF 

tarafından  adeta  yeni  bir  iĢgal  olarak  tanımlanmıĢtır.  Birçok  Ģehirde,  sokaklara  Türk 

Münevverleri adı altında asılan afiĢlerde kullanılan dil, son derce ötekileĢtiriciydi:  

                                                           

85

  SCF  Ġzmir  Ocağı  bu  ani  değiĢimi  parti  merkezine  Ģöyle  not  etmekteydi:  «  Üç  günden  beri  devam  eden 

intihabat  Serbest  Cumhuriyet  lehine    tecelli  etmekte  ve  Halk  Fırkası  namzetleri  yüzde  iki  derecesinde  rey 

almaktadır.  Ġntihabatın  birinci  gününden  itibaren  karĢılaĢtığımız  müĢkülat  ile  mümkün  mertebe  mücadele 

etmekteysek  de,  halkın  temayülünün  fırkamız  lehine  tecelli  ettiği  görülünce  bu  müĢkülatta  artmıĢ  ve  bunların 

izalesi artık bizim kudret ve tahammülümüzün fevkine çıkmıĢtır. O derecedeki  fırkamız lehine oy verecekleri 

hissedilen  yüzlerce  halka  rey  pusulaları  verilmemektedir.  Hükümet  ve  belediye  kuvvetleri  bu  hususta  tevhidi 

mesai etmiĢtir » (Balkaya, 2006: 507). 

---

Manas Journal of Social Studies 

 

434 

« Serbest Cumhuriyet Fırkası, Rumları, Ermenileri iĢbaĢına getiriyor. Muhterem hemĢeriler!  Duydunuz 

mu? Serbest Fırka Ġstanbul‟daki belediye intihabında altı Rum ve dört Ermeni namzet gösterdi. Daha on 

sene  evvel  yurdunda  seni  zehirlemek  için  her  türlü  melaneti  yapan,  namusuna,  Ģerefine  her  zaman 

taarruz eden Rumları ve Ermenileri iĢ baĢına getirmek isteyen bir fırkaya nasıl rey verirsin? ĠĢte Serbest 

Fırka‟nın  Ġstanbul  listesindeki  Rum  ve  Ermenilerin  isimleri  Ģunlardır:  Sabık  mebus  Orfanidis,  sabık 

mebus  Panciri,  sabık  Sisam  Beyi  Vegleri,  Pandaziadis,  Arpacıoğlu  Nikolaki,  fabrikatör  Yani  Volos. 

Sabık Hariciye memurlarından Herant ve Kazancıyan, Perç Keresteciyan, Haleplioğlu Yuvan, Ey Türk 

milleti! Dikkat et, yine Rum ve Ermeni oyunlarına alet olma! » (Balkaya, 2006: 543)  

 

SCF  Ġzmir  listesinde,  çoğunluğu  Yahudi  olmak  üzere  altı  gayrimüslim  aday  yer 

almaktaydı.  Tüccar  Josef  Ġstrogo,  avukat  Hasan  Pertev,  tüccar  Ġzak  Goboy,  manifaturacı 

Safter,  Avukat  Menahum  Adato,  doktor  Ġzak  Kuri.  Her  ne  kadar  Ġzmir  yerel  basınında 

Yahudiler  sadece  Siyonist  olmakla  (Anadolu,  4  Ekim  1930)  suçlansalarda,  daha  özel 

toplantılarda hakarete uğrayıp, tehdit edildiler. Örneğin, Çanakkale Merkez Bölük Komutanı 

YüzbaĢı  Remzi  Bey,  SCF‟ye  mensup  Yahudi  cemaati  ileri  gelenlerinden  Sarraf  Celebon 

Peso, Tüccar Yakoti Molinos ve Hayım Peso‟yu jandarmalarla makamına getirterek, SCF‟ye 

oy  verdikleri  takdirde  kendileri  için  memlekette  hayat  hakkı  olmayacağını,  Bayramiç‟ten 

onları  nasıl  göç  ettirmiĢse,  aynı  Ģeyin  tekrar  olabileceğini,  gerektiğinde  kan  dökmekten  de 

çekinilmeyeceğini söyleyerek tehdit etmiĢtir (Balkaya, 2006: 101). 

 

Ġktidarın  azınlıklar  üzerinden  ürettiği  radikal  milliyetçi  söylem,  son  aĢamada  Ģu 

noktaya  varmıĢtır:  SCF  azınlıkların,  CHF  Türklerindir.

86

  Gerçekten  de  muhalefet  seçmeni 

birçok yerde kategorik olarak Türklüğün dıĢına itilmekteydi. Adana‟da yaĢananlar bunun en 

açık örneğidir:  

«  On  binlerce  halka  sabahtan  beri  intihap  mahallinde  reylerini  ver  diyemiyorlar.  Jandarma  kordonu 

takviye  edildi.  ġehir  dâhili  devriyelerle  sarıldı.  Ġntihap  mahallindeki  karakola  makineli  tüfek  takviye 

edildi. Bizler jandarma dipçiğiyle ve zabıta kuvvetleriyle geri atılıyoruz. Acaba düĢman mı, yahut ayrı 

bir milletten miyiz? » (Balkaya, 2006: 210).

 

 

 

Baskılar  karĢısında,  Serbest  Fırka  Ġzmir  Ocağı‟nın  içine  düĢtüğü  çıkmaz  parti 

merkezine çaresizlik içinde not edilmiĢtir: 

«  [...]  Seçimlerin  devamı  esnasındaki  yolsuzluklara  ve  kanunsuzluklara,  alamet-i  tasnif  muamelesine 

fesat eklenmiĢtir. Mahallatta sandıkları mühürleyen intihap encümeni azalarının huzuru ve mühürlerinin 

muayenesiyle küĢat yapılması icap ederken, bu azalar tasnifte müĢahede sıfatıyla da bulundurulmuĢlar 

                                                           

86

  Bir  baĢka  belgede  Ġstanbul‟dan  bir  CHF  mutemedi  bu  ayrımı  açıkça  ortaya  koymakta:  «  Ġstanbul‟da  bugün 

baĢlayan  intihabat  bütün  hararetiyle  devam  etmektedir.  Fırkamız  listesinde  ekalliyetlerden  hiç  kimse  yoktur. 

Serbest Fırka listesinde, altı Rum, dört Ermeni, üç Yahudi olmak üzere on üç namzet vardır. Ekalliyetler Serbest 

Fırka listesine rey vermektedirler. Türk unsuru tamamen fırkamıza rey vermektedir. Zaferden ümidimiz kavidir » 

(Balkaya, 2006: 464). 

---