Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 015 Cilt: Sayı: Manas Journal of Social Studies
İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası 421
- Manas Journal of Social Studies 422
İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası
ve otoritesine karĢı bazı idraksizler tarafından yapılan çirkin saldırılardan çok etkilenmiĢ olduğumu tahmin etmek güç değildir. Bu üzüntümü akan kanlar ve zayi olan hayat ĢiddetlendirmiĢtir. Bu gibi saldırganlar ve tahrikçiler Cumhuriyet kanunlarının takiplerinden kendilerini kurtaramazlar » (Anadolu
Bu geliĢmelerin ardından Okyar, Mustafa Kemal‟e bir mektup yazarak, olup biteni anlatma ihtiyacı duyar ama durum gerçekten ciddidir. CumhurbaĢkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi BaĢkanı Kazım Özalp‟i olayları incelemek üzere görevlendirir. Ġncelemenin sonuçları, siyasi elitler arasındaki anlaĢmazlığın boyutlarını ortaya koymakta:
« Bu hadiseler olurken ben Balıkesir‟deydim. Ġsmet PaĢa telefon etti. Gazi konuĢmak istiyor dedi. Atatürk meseleyi anlattıktan sonra: ‛Vali baĢka yazıyor, kumandan baĢka türlü yazıyor, Mahmut Esat baĢka türlü yazıyor, Halk Fırkası baĢka türlü yazıyor. Sen oraya git, hakikati anla ve derhal bana bildir.‟ Ġzmir‟e geldiğimde Gazi‟ye değiĢik rapor veren zevatı topladım. Hepsinin raporunu ortaya çıkarttırdım ve yüzleĢtirdim. Raporlarda hepsi birbiri aleyhine laflar etmiĢlerdi. Vali, Fethi Bey için ‛etrafına bir sürü çapulcu toplamıĢ‟ diyor, Fethi Bey ise Mahmut Esat‟ın sarhoĢ olduğunu belirtiyordu. Raporlardaki bu ifadelerin çıkması üzerine, tabii büyük bir münakaĢaya tutuĢtular. Onları yatıĢtırıp,
iddialarındaki mübalağaları tespit edip ve bir zabıt tutup Gazi‟ye yolladım » (Tabak, 1990: 107-108).
Ve basın yeniden susturulmuĢtur. 14 Eylül‟de Zeynel Besim‟le birlikte yarım düzine gazeteci tutuklanmıĢtır. Bu gazeteciler için kaleme alınan bir veda mektubu, taĢra aydınının iktidardan ne kadar uzaklaĢtığını göstermektedir: « Dünya hiç görmüĢ müdür ki, tarih hiç kaydetmiĢ midir ki vicdanlara, mefkureye bağ vurulsun, kafalara, hür ve samimi hislere kelepçe vurulsun! ĠĢte bu da böyledir. Ortada bir hakikat vardır ki oda memlekette yeni bir sabahın baĢladığıdır. Kalemlerimizi karanlık ufuklara gerilen perdeye uzattık, didik didik, lime lime bu perdeyi indirerek, memlekete yeni bir ıĢık getirmek istiyoruz. Senelerden beri yarasalar gibi, gece kuĢları gibi karanlıklarda kalmıĢtık. Sabah geç kalıyordu. Sabah aydınlıkları yüzümüze vurmuyordu. Ġçimizi doldurmuyordu. Nihayet harekete geldik [geçtik]. ‛Hareket‟ diyorum, kelimenin kuvvetini dinleyiniz. Millet harekete gelmiĢtir. Biz fedai diye ortaya atıldık ve ilk kurban olarak sizi verdik » (Hizmet, 14 Eylül 1930).
ġiddet olgusu, ötesinde ve berisinde duran gerçeklerle birlikte ele alınması gerekiyor. Gelecek baĢlık altında Ģiddeti ve toplumsal muhalefeti besleyen çeĢitli olguların sadece birkaçı tartıĢılıyor.
Burada tarihsel geliĢim süreci, iç ve dıĢ göçler, çok kültürlü yapı, uzun savaĢ yılları, devlet zoru, radikal reformlar, etnik milliyetçilik, ekonomik yapı, doğal felaketler, kentin karakteristik özellikleri gibi baĢlıklardan her biri mikro ölçekli bir analiz tablosunun temel Manas Journal of Social Studies
öğeleri olarak değerlendirildi. Ancak, kenti oluĢturan toplumsal katman ve dinamiklerden her biri, ancak kendi öznelliği içinde ele alındığında araĢtırmacıyı doğru değerlendirmelere götürebilir. Bu noktada belki 1930 Ġzmiri‟nin genel bir tablosunu çizmekte ve temel bir soruya cevap aramakta yarar var.
9 Eylül 1930‟da, yani iĢgalden kurtuluĢun sekizinci yıl dönümünde, Ġzmirliler neden hürriyet için yeniden sokaklara döküldü? Cevap gerçekten karmaĢık bir geçmiĢi iĢaret ediyor. Bir kent düĢünelim: Ġmparatorluğun yıkılıĢının oluĢturduğu travmayı, bir iĢgal derinleĢtirmiĢ. On binlerce kiĢiyi etkileyen ve ekonomisini yerle bir eden büyük yangının külleri hala sıcaklığını koruyor. Büyük bir göçle ekonomik becerilerini yitirmiĢ. On binlerce göçmen iskân sorunuyla boğuĢmakta. Büyük doğal felaketlerin ağır bedellerine merkezi iktidar neredeyse kayıtsız kalmıĢ. Göçmenlere çeĢitli nedenlerle dıĢlanıyorken, gayrimüslimler potansiyel bir iç düĢman olarak görülmekte. Hayat pahalılığı yüzde birkaç binlere varan artıĢları kaydetmiĢ. Belediye ekonomik elitlerin baskısı altında ezilmiĢ ve yedi yılda neredeyse yedi kez baĢkan değiĢtirerek yerel basının baĢlıca polemik malzemesine dönüĢmüĢ. Altyapı hizmetleri kentin bir bölümüne neredeyse hiç uğramamıĢ.
Yoksul fakir arası uçurum endiĢe verici boyutlara ulaĢmıĢ. Temel gıda fiyatları alabildiğine yükselmiĢ ve belediye ekmek fiyatlarını dahi kontrol edemiyor. Salgın hastalıklar kol geziyor. Halka tepeden bakan yerel idarecilerin içe kapanıklığı sessizce sorgulanıyor. Sağlık hizmetlerinden yararlanmak el yakıyor. Adalet sistemi güçlüden yana. Özellikle gençlerden oluĢan iĢsizler ordusu, her akĢam evlerine eli boĢ dönüyor. ÇalıĢanlar ağır Ģartlar altında ezilirken, alın terleri düĢük ücretlerle sömürülüyor. Memurlar ve tüccarlar ağır vergi yükü altında eziliyor. Buraya kadar çizilen tablo yeterince olumsuz, ama henüz her Ģey bitmemiĢtir. Nihayet bardağı taĢıran son damla 1929 Dünya Ekonomik Buhranı‟dır. Yılların biriktirdiği ağır yük, artık tahammül sınırlarını aĢar ve toplumsal çöküĢ hızlanır. Pahalılık sembolüne dönüĢen ekmek, yoksulun sofrasında her gün birkaç lokma daha azalmıĢ ve SCF‟nin kuruluĢ günlerinde fiyat artıĢı neredeyse tavan yapmıĢtır.
ekonomik, toplumsal ve fiziksel değiĢimle belirginleĢti. ġehrin bu karmaĢık büyüme serüvenine dair birçok Ģey yazılabilir. Fakat konunun kapsamı araĢtırmanın sınırlarını bir hayli aĢmakta. Kısaca özetlemek gerekirse, bu geniĢleme sürecinde kentin toplumsal bir çeĢitlik kazandığını özellikle belirtmek gerekir. Ancak 1908 Jön-Türk Ġhtilali‟ni izleyen yıllarda, özellikle 1913‟ten sonra bu demografi aĢındırılmaya yüz tutmuĢtur. Fakat 1922‟deki
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|