Mantiq fanining predmeti, maqsad va vazifalari Tafakkurning qonunlari. Ma’ruza rejasi

Sillogizm aksiomasi. 
Sillogizm tarkibini chin hukmlar, bilimlar tashkil qiladiki, ular 
aksiomatik xarakterga ega, ya’ni isbotlangan, dalillangan, qo‘shimcha isbotni talab etmaydigan 
bilimlar bo‘ladi. Shu sababli sillogizmning xulosasi ham isbot talab qilmaydigan haqqoniy 
bilimdan iboratdir.
Sillogizmning mantiqiy tarkibi
ni
 
uch hukm tashkil etadi. Ulardan ikkitasi asoslar, 
uchinchisi esa xulosa bo‘lib hisoblanadi. Asoslar bilan xulosa tarkibiga kiradigan tushunchlar 
sillogizmning terminlari 
deyiladi.
 
Sillogizmda uch termin mavjuddir: 1. 
Katta termin 
–
xulosaning predikati – R. 2. 
Kichik termin 
– xulosaning sub’ekti – S. 3. 
O‘rta termin 
– katta va 
kichik
 
terminlarni bog‘lab turadi. U lotincha
 
MEDIUM (o‘rta, vositachi) so‘zining bosh harfi M 
bilan belgilanadi. O‘rta termin xulosa tarkibiga kirmaydi.
Terminlarni o‘z ichiga olishlariga qarab asoslar ham katta yoki kichik bo‘ladi. Katta terminni 
o‘z ichiga olgan asos 
katta asos
, kichik terminni o‘z ichiga olgan asos 
kichik asos
deyiladi. Katta 
asos xulosaning predikatini (P) o‘z ichiga oladi. Kichik termin xulosaning sub’ektini (S) o‘z ichiga 
oladi: Masalan:
Roman (M) prozaik asardir (P).
«Qullar» (S) romandir (M) 
Demak, «Qullar» (S) prozaik asardir (P).
Bunda 1-asos katta asos, 2-asos kichik asosdir. Shunga muvofiq sillogizmning umumiy 
formulasi quyidagicha bo‘ladi:
M-P
S-M
S-M yoki M-P P-M-S 
S-P
S-P

---

Induktiv xulosa chiqarish 
(lot. inductio – yo‘naltirish) deb juz’iy bilim, fikrlardan umumiy 
bilim, fikrlarga o‘tish orqali xulosa chiqarishga aytiladi. Induktiv xulosa chiqarish asosida 
tajribada olingan yakka, juz’iy bilimlar yotadi va ularni umumlashtirish orqali umumiy xulosa 
chiqariladi. Sxemasi: 
S
1
P ga ega. 
S
2
R ga ega. 
................................... 
S
N
P ga ega. 
S
1. 
S
2… 
S
N
K ga taalluqli. 
Demak, K ning har bir qismi R ga ega. 
Empirik tadqiqotning to‘liqligi va tugalligi nuqtai nazaridan induktiv xulosa chiqarishning