32
ikkilamchi hosildorlikning miqdoriy ko’rsatgichlari mavjud. Bu hosildorlik
piramidasi qonuni deyiladi.
Har bir ozuqa zanjirida ma’lum vaqt davomida hosil qilinadigan biomassa yoki
mahsuldorlik keyingi ozuqa zanjiriga nisbatan ko’p.
Er yuzidagi ekosistemalarda biomassalar piramidasi, son piramidasi qonuniyatlari
qayd etiladi, ya’ni o’simliklarning umumiy massasi, soni ularni yeydigan
hayvonlarning massasiga va soniga nisbatan ko’p.
Ekosistemalar mahsuldorligi qonuniyatlarini o’rganish, energiya oqimi miqdorini
hisobga olish amaliyotda katta ahamiyatga ega.
Odamlar tomonidan foydalanadigan agrotsenozlar (birinchi mahsuldorligi)
mahsulotlari insoniyat jamiyatining ovqat zahirasi hisoblanadi. Ikilamchi
mahsuldorlik, ya’ni qishloq xo’jalik hayvonlari hisobiga olinadigan mahsuldorlik
ham katta ahamiyatga ega.
Energiya oqimi va ekosistemalar mahsuldorligini aniq hisobga olish, ulardagi
modda aylanishini boshqarish orqali odamlar uchun ko’proq hosil olishda yordam
beradi.
Bundan tashqari tabiatdan o’simlik va hayvonlar biomassasining qanchasini olish
mumkinligini bilishimiz ham kerak. Ularga zarar keltirmaslik, yerning eng yuqori
biologik mahsuldorligini bilish maqsadida chet mamlakatlarda 1969-yildan buyon
xalqaro biologik dastur bo’yicha ilmiy izlanishlar olib boriladi.
Birlamchi biologik mahsuldorlikning o’sish tezligi o’simliklar fotosintetik
apparatining imkoniyatlariga bog’liq.
O’simliklar jamoasida fotosintezning foydali ish koeffitsenti bor yo’g’i 5% ni
tashkil qiladi.
Umuman, Yer shari bo’yicha o’simliklar tomonidan quyosh energiyasining faqat
bir foyizigina o’zlashtiriladi. Chunki fotosintez aktivligi ko’p omillar tomonidan
cheklandi.
Er yuzida birlamchi biologik mahsuldorlik notekis taqsimlangan. Eng yaxshi
ekologik sharoitda, namlik, yorug’lik, mineral tuzlar, issiqlik yetarli bo’lgan
joylarda o’simliklarda eng yuqori o’sishi kuzatiladi.
Shimoliy muz okean qirg’oklaridagi ekosistemalar mahsuldorligi 20 ts
ga, qora
dengizning Kavkaz tomon sohilida u 200 ts
ga dan oshadi. O’rta Osiyo cho’llarida
esa mahsuldorlik 3 — 20 ts
ga ni tashkil etadi.
Dostları ilə paylaş: