XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
353
Şəkil 2.75.
Jozef Lenoar
mühərriki.
üçün deşik nəzərdə tutulmuşdur. Qazın yandırılması elektrik induksiya
aparatının köməyi ilə yerinə yetirilirdi. Burada yenilik qaz qarışığının
işçi kamerada partladılmasından ibarət idi. Apardığı sınaqlar nəticəsində
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
354
Lenoara məlum olmuşdur ki, bu mühərrikin arabalarda tətbiqinin texniki
baxımdan çoxlu çatışmamazlıqları vardır [2.60].
Ancaq ağac qırıntılarından əldə edilmiş yanacaq baha olduğundan,
benzin ilə işləyən mühərriklərin düzəldilməsi daha perspektivli idi.
Benzinlə işləyən mühərriklərdə benzini işçi zonaya püskürtmək üçün
karbüratorların düzəldilməsinə ehtiyac var idi. İlk benzinlə işləyən
mühərrik 1863-cü ildə alman mühəndisi Otto (alm. Nicolaus August
Otto) tərəfindən işlənmişdir (şəkil 2.76). 1864-cü ildə o, Eugen Langen
Şəkil 2.76. Otto mühərrikinin cizgisi.
ilə birlikdə ilk dəfə olaraq mühərrik hazırlayan “
N. A. Otto & Cie
“
firmasını yaradır və qaz mühərriklərinin istehsalı ilə məşğul olur. Bu
mühərrikin ixtirası ilə avtomobilin yaranması istiqamətində ilk addım
atılmış olur.
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
355
1867-ci ildə Parisdə keçirilən dünya sərgisində Otto düzəltdiyi qaz
mühərrikini nümayiş etdirir. O dövrdə məlum olan başqa mühərriklərlə
müqayisədə Otto mühərriki təxminən 60% az yanacaq işlədirdi. 1876-cı
ildə o dörd taktlı mühərrik düzəltməyə nail olur. Bu mühərrik bu gün
texnikadan məlum olan daxili yanma mühərrikləri üçün əsas sayılır.
1884-cü ildə Otto qaz mühərrikləri üçün elektrik alışqanı ixtira edir.
Bununla daxili yanma mühərriklərində başqa yanacaqlardan da istifadə
etmək mümkün olur [2.60].
XIX əsrin sonu həm də avtomobilin (yunanca “auto”-özü, “mobilis”
hərəkətli deməkdir) yaranması ilə əlamətdardır. Bu sahədə də alman
mühəndisləri birinci olaraq hərəkətli “arabalar” üzərində düşünməyə
başlamışlar.
Ottonun firmasında çalışan Daymler (alm. Daimler) bir müddət qaz
mühərriklərinin təkmilləşdirliməsi və onun seriyalı istehsalı ilə məşğul
olur. 1882-ci ildə Daymler Kannştatta gedərək orada daha böyük
fırlanma
sürətinə
malik olan kiçik daxili
yanma mühərriklərini
yaratmaq
məqsədilə
özünün sınaq sexini
təşkil edir. Bir il sonra
(1883) o, firmasının
baş konstruktoru May-
baxla
birlikdə
bir
silindrli
dördtaktlı
mühərriki ixtira edir
və benzinin yanacaq
kimi tətbiq olunmasını
optimallaşdırır.
1886-cı ildə Daymler öz mühərrikini at arabasına quraşdırır və
bununla dördtəkərli maşının ixtiraçısı sayılır (şəkil 2.77). Bu arabanın
sürəti 16 km/saat idi. Daymler avtomobili Fransada keçirilən sərgidə
Səkil 2.77. Ilk Daymler avtomobili.
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
356
nümayiş etdirlir. Avtomobilin transmissiyası və sürətlər qutusu yenidən
işlənir. Təkərləri rezindən hazırlanır. Bu ilk avtomobil idi [2.59].
1890-cu ildə Daymler “Daimler Motoren Gesellschaft” firmasını
yaradır və mühərriklərin istehsalı ilə məşğul olur. 1900-cu ildə Daymler
vəfat etdikdən sonra Maybax avstriyalı Emil Yellinekin sifarişinə əsasən
“Mersedes” avtomobilinin layihələndirilməsinə başlayır. Maybax
Yellinekin istəyinə uyğun olaraq gücü 35 a.g. olan avtomobil düzəldir
(şəkil 2.78). 1901-ci ildə bu avtomobil ilk dəfə numayiş olunaraq
Daymler firmasına böyük şöhrət gətirir. 1900-cü ildə Emil Yellinek bu
avtomobilə öz qızının adını - “Mersedes”in verilməsi haqqında öz
razılığını firma rəhbərliyinə bildirir. İlk Mersedesin sürəti 70 km/saata
çatırdı. Bu gözəl və etibarlı avtomobil ilk vaxtlardan böyük uğur qazanır
və avtomobillərin kütləvi istehsalının başlanğıcını qoyur [2.60].
Şəkil 2.78. Daymler firmasının buraxdığı ilk “Mersedes” markalı
avtomobil, 1902.
Daymlerdən asılı olmayaraq Manhaym (AFR) şəhərində Karl Bens
(1844
−
1929) yeni avtomobil üzərində işləyir. O dördtaktlı Otto
mühərrikini diqqətlə izləyir və onun təkmilləşdirilməsi üzərində işləyir.
1886-cı ildə Bens üçtəkərli arabaya təkmilləşdirilmiş dördtaklı mühərrik