Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
təyyarə düzəldir. Bu maşın elə ilk sınaq zamanı sınmışdır. Sonra məlum olur ki, əsas problem uçuş zamanı stabilliyin yaradılmasından ibarətdir [2.61]. 1870-ci ildə fransız mühəndisi Peno sınaq məqsədilə bir neçə kiçik təyyarə modelləri düzəldir. Onun apardığı tədqiqatlarda təyyarənin hərəkətinin quyruq hissəsi ilə stabilləşdirməyin mümkünlüyü araşdırılır. 1890-cu ildə alman mühəndisi Otto Lilienthal düzəltdiyi playnerdə 2 mindən artıq üçüş keçirmişdir. O, playneri öz bədəni ilə tənzim edərək havada 30 saniyə ərzində 100 m yol qət edir. Öz sonuncu uçuşu zamanı əsən külək Lilenthalın tarazlığını pozaraq onun qəzaya düçar olmasına səbəb olmuşdur. Sonralar playnerlərin düzəldilməsi ilə amerikalı Vrayt (ingl. Wright) qardaşları məşğul olmuşlar. Onlar ilk dəfə olaraq şaquli və eninə idarə sistemləri tətbiq etmiş, qanadları süni verilən havanın köməyi ilə yükləmiş və düşən yükü ölçmüşlər. Vrayt qardaşlarının düzəltdiyi playner stabil idarə olunaraq havada bir dəqiqə qala bilirdi. 1903-cü ildə Vrayt qardaşları playnerə benzinlə işləyən mühərrik qoyurlar (şəkil 2.83). 1903-cü il martın 14-də Vilbur Vrayt (ingl. Wilbur Wright) ilk mo-
Şəkil 2.83. Vrayt qardaşlarının düzəltdiyi təyyarə. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
torlu uçuş edir və 32 m yol qət edir. Həmin ilin 17 dekabr tarixindəki uçuşda o, 260 m yol qət edir. Bu, dünyada aparılan ilk uçuş sınağı idi. Tədricən mühərriklərin gücünü artıraraq Vrayt qardaşları öz təyyarələrini təkmilləşdirirlər. 1905-ci ildə onlar havada 38 dəqiqə qalaraq 39 km yol qət edirlər. Buna baxmayaraq, Vrayt qardaşlarının nailiyyətləri dövlət tərəfindən diqqətsiz qalır. Buna görə də, onların sınaqları yarımçıq qalır [2.61]. 1907-ci ildə Fransa dövləti Vrayt qardaşlarının işlərinə maraq göstərir. Bu işdən xəbər tutan Amerika dövləti Vrayt qardaşlarına 100 min dollar məbləğində sifariş verir. 1908-ci ildə onların düzəltdikləri təyyarə 2,5 saat havada qalır. Verilən sifarişləri yerinə yetirmək üçün Nyu Yorkda “Vrayt” təyyarə fabriki yaradılır. Ancaq Vrayt təyyarələrinin quyruq hissəsində qanadların olmaması səbəbindən, onlar geniş tətbiq tapa bilmir. Bu təyyarələrlə bir sıra qəzalar baş verir. Təyyarədə quyruq idarə sisteminin vacibliyinə Penonun işlərindən bələd olan fransızlar, Vrayt qardaşlarının təyyarələrinin bazasında yeni təyyarə düzəldərək böyük nailiyyətlər əldə edirlər. 1908-ci ildə fransız mühəndisi Lui Bleroa (fran. Louis Bleroit) uzun sürən tədqiqatlardan sonra praktikada tətbiq oluna biləcək təyyarəni, “Bleroit XI”-i düzəldir (şəkil 2.84).
Şəkil 2.84. Bleroit təyyarəsi. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
O, 1909-cu ildə La–Manş üzərindən uçaraq keçir. Sonralar fransız təyyarə konstruktoru Onri Famo (fran. Henri Faman) 1912-ci ildə təyyarə layihələndirmə firmasını yaradır. Burada o, ilk aeroplanı düzəldir və onun kütləvi istehsalını təşkil edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu təyyarələrin hamısı qeyri - metaldan hazırlanırdı. Yalnız alman mühəndisi Huqo Yunkersin səyləri nəticəsində 1915-ci ildə ilk, tam metaldan hazırlanmış təyyarəni “Junker
konstruksiyaları təyyarəqayırmada yeni mərhələnin başlanğıcını qoyur. Bundan sonra təyyarələr metaldan hazırlanır [2.61].
Şəkil 2.85.” Junkers J1” təyyarəsi.
Daxili yanma mühərriklərinin inkişafı və onların geniş tətbiqi və eyni zamanda kimya sənayesinin inkişafı neft xammalına olan tələbatı kəskin artırmişdır. Neftdən hələ qədimdə insanlar müalicə üçün istifadə etmişlər. İlk neft yataqlarının qazılması və oradan neftin xaric edilməsi qərb ədəbiyyatında amerikalı Edvin Dreykin (ingl. Edwin Drake) 1859- cu ildə Pensilvaniyada qazdığı quyunun tarixi ilə əlaqələndirilir. Ancaq tarixi dəlillər göstərmişdir ki, dünyada ilk dəfə neft quyusu 1846-cı ildə Rus imperiyasının Bakı quberniyasında, daha dəqiqi, Bibiheybətdə qa-
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
zılmışdır (şəkil 2.86). Neftə artan tələbat, bu sənaye sahəsinin inkişafını stimullaşdırmışdır. Quyuların axtarılması. qazılması və neftin emalı üçün yeni texniki avadanlıq və maşınlar işlənib hazırlanmışdır. 1834-cü ildə alman mühəndisi Eyhauzen qayçı formalı alətlə (ştanqalı qazmada hərəkətli hissələr) qazma üsulunu təklif edir. Bundan sonra fransız mühəndisləri Kind və Fabiö (fran. Fabian) sərbəst düşən baltalarla işləyən texnologiyanı yaradırlar. Bu üsul praktikada “alman” üsulu adlanır. 1856-cı ildə Fabiö tərəfindən ilk dəfə olaraq neft yataqlarının təzyiq altında vurulan su ilə təmizlənməsi təklif olunur [2.62-2.66]. 1859-cu ildə ilk dəfə olaraq quyuların qazılmasında işlərin mexanikləşdirilməsi üçün buxar
maşın- larının
tətbiqi rus
mühəndisi Romanov- ski tərəfindən Podol- skda aparılır. Bakı neft yataqlarının qazılma- sında buxar maşınları 1873-cü
ildə tətbiq
olunur. Neft quyularının qazılmasında ilk zamanlar zərbə ilə işləyən üsullardan istifadə olunurdu. XIX əsrin 80-cı illərində Amerikada quyuların fırlanan baltalarla qazılması və eyni zamanda gil ilə yuyulması ixtira olunur. 1901-ci ildə Bakida (Suraxanıda) qaz çıxarılması üçün quyu qazılır. Bir il sonra bu quyudan, 207 m dərinlikdən qaz çıxarılır [2.63-2.64]. Apşeron yarımadasından çıxarılan nefti emal etmək üçün 1859-cu ildə Bakıda neft emalı zavodu yaradılır. 1863-cü ildə Bakıda Cavad Məlikov adlı azırbaycanlı mühəndis tərəfindən dünyada ilk dəfə olaraq neft emalında soyuduculardan istifadə olunaraq, kerosin hazırlayan
Şəkil 2.86. Bakıda neft buruqları. Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|