Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
haqqında dərs”, J.B. Belanqer tərəfindən yazılmış “Kinematika haqqında dərs” və Kupierin (fran. H.Goupilliere) “Ötürmələr üzrə vəsait” , “Dişli çarx ilişməsinin nəzəri və praktiki əsasları” kitablarını misal göstərmək olar. Alman alimləri də maşınlarla məşğul olurlar. Prof. H.-A. Resal “Sırf kinematikanın tədqiqi” adlı kitabını tərtib edir. Prof. Mannhaym kinematik həndəsəni yeni bir elm kimi inkişaf etdirir. Bu sahə üzrə belçikalı alim P.Qilbert və amerikalı alim C.Qibbs (inglş
Şəkil 2.89. Labulenin işlərində maşın hissələrinin təsviri.
XX əsrə keçid ərəfəsində İngiltərədə maşınların kinematikasının işlənməsində A.Kaylay və C. Silvester tərəfindən maşınların mexanika- sı üzrə yazılmış kitab böyük rol oynamışdır.
Alman professoru Rölo (alm. F.Reuleaux) maşınşünaslığın inkişafı XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
üçün dəyərli işlər görmüşdür. O, maşın və dişli çarx ötürməsi nəzəriyyəsi üçün anlayışları tərtib etmiş, sinifləşdirməni təkmilləşdirmiş və maşınqayırmanın tarixini araşdırmışdır (şəkil 2.90) [2.70]. Başqa alman alimlərindən F.Qraşof (alm. F.Grashov) 1870 − 1890-ci illərdə 3 cildlik “Nəzəri maşınqayırma” kitabını çap etdirir.
Şəkil 2.90. Rölonun
mexanizm modelləri. L. Burmester 1888-ci ildə ilk dəfə olaraq kinematik həndəsənin maşın mexanizmlərinin layihələndirilməsində tətbiqini təsvir
edən “Kinematika üzrə dərslik” kitabını yazmışdır. Qrübler, 1917-ci ildə yazdığı “Dişli çarx ötürməsi “ kitabında məlum mexanizm və ötürmələri
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
elmi cəhətdən sistemləşdirərək, onların hesablanması üçün üsullar təklif etmişdir. Burada mexanizm bəndlərinin təcillərinin hesablanması məsələlərinə də toxunulmuşdur.
Maşınlar üzrə elmin inkişafında Peterburq universitetinin professoru Çebışev yeni mərhələ açmışdır [2.67]. O, ilk dəfə olaraq maşınlar nəzəriyyəsində riyaziyyatdan istifadə edərək, onu riyazi yolla hesablana bilən bir elmə çevirir. Onun işlərinin əsas istiqaməti kinematika sahəsində bənd zənciri nəzəriyyəsinin yaradılması idi (şəkil 2.91). Bu nəzəriyyə maşın mexanizmləri nəzəriyyəsinin yaranmasında əsas rol oynamışdır. Çebışevin həll etdiyi bir çox məsələlər (məsələn, buxarın paylanması, presləmə, hesablama maşınları, tərəzilər və s.) nəzəri əhəmiyyətə malik olması ilə bərabər, həm də praktikada geniş tətbiq olunmuşdur. Onun işlədiyi tənzimləyici bir çox dünya sərgilərində (Vyana-1873, Filadelfiya-1876, Paris-1878) qızıl medala layiq görülmüşdür. Çebışevin şagirdlərindən P.Somov, N.Delone, V.Liqin və C.Qohman maşınların kinematikasının inkişaf etdirilməsində önəmli işlər görmüşlər.
Şəkil 2.91. Çebışevin düzxətli hərəkətli mexanizmi
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
XIX əsrin 60 − 70-ci illərində praktiki maşınqayırma, nəqliyyat maşınlarının layihələndirilməsində dinamika məsələləri ilə məşğul olan rus alimi Vişneqradski bu sahələri daha da inkişaf etdirir. Bundan əlavə o, avtomatik idarəetmə nəzəriyyəsinin əsaslarını işləyir. XIX əsrin sonunda əsas elmi işlər − buxar maşınları və çarxqolu- sürgüqolu mexanizmi ilə əlaqədə olan maşınların dinamikası üzrə aparılır. Bu dövrdə avstriyalı alim J.Radinqerin “Yüksək sürətli buxar maşınları” kitabı çap olunur. Alman professoru M.Rüllmann dörd cilddə tərtib etdiyi “Ümumi maşınşünaslıq” adlı ensiklopedik əsərində bu sahədə mövcud olan bilikləri ümumiləşdirərək, müxtəlif təyinatlı maşınların layihələndirilməsi üzrə təcrübi bilikləri təsvir edir.
XX əsrin əvvəlində rus alimləri ilə bərabər alman alimləri də maşınqayırma elminin inkişafında böyük rol oynayırlar. Rölo tərəfindən 1900-cü ildə çap olunmuş “Nəzəri kinematika” kitabının ikinci cildi maşınların mexanikası sahəsi üzrə aparılan işlər üçün katalizator rolunu oynayır. Bu istiqamətdə R.Müller, K.Mor və Burmester maraqlı işlər görürlər. F.Vittenbauer maşın mexanizmlərinin dinamiki analizi üçün qrafiki üsul işləyib hazırlayır. Onun “Qrafiki dinamika” kitabı toplu bir əsər olub, çoxlu sayda məlum təcrübi biliklər əsasında maşınların kinematikasının statik və dinamik hesablanması üsullarını verir. Bundan əlavə, kitabda bu sahədə mövcud olan bir çox problem məsələlər də müzakirə olunur.
Bu ərəfədə Rusiyanın sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdən geri qalmasına baxmayaraq, Rusiya maşınların layihələndirilməsi üzrə çox güclü elmi bazası olan məktəblərə malik idi. Bir çox rus alimləri texniki ali məktəblərdə çalışırdılar.
Nəqliyyat, yük, dağ-mədən və kənd təsərrüfatı maşınlarının mexanikası, layihələndirilməsi ilə məşğul olan alimlər sırasına N.Jukovski, N.Merzalov, P. Xudyakov, A. Sidorov, V.Qoryatçkin, L. Assur, V.Qrineveçki və D.Sernov daxil idilər. Jukovski maşın və mexanizmlər nəzəriyyəsi ilə məşğul idi. Onun məşhur əsərlərindən “Qayka və vintin yivində təzyiqin paylanması”, “Qayış ötürməsində sü-
Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|