Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.6. Sənayeləşmə prosesinin genişlənməsi ərəfəsində maşınqayırma
Sənaye inqilabı
transmissiya sistemlərinin ixtisara düşməsi demək idi. Dəzgahlarda quraşdırılmış mühərriklər həm də böyük enerji məsrəfinin qarşısını almağa imkan vermişdir. Çünki, böyük transmissiyalar çox vaxt sürtünməyə sərf olunan yüksək iş həcminə görə təxminən 50% enerji itgisinə gətirib çıxarırdı [2.55]. Şəkil 2.71. Elektrik mühərriki ilə hərəkət etdirilən körpü kranı.
Bundan əlavə ayrıca yerləşdirilmiş elektrik mühərriklərinin tətbiqi aşağıdakı üstünlüklərə malik idi: -
transmissiyalar yığışdırıldıqdan sonra sexlər daha işıqlı olurdular, -
olmadığından sexlərdə kranların tətbiqi
sadələşir, binanın tikintisi asanlaşırdı, -
dəzgahlar bir-birindən asılı olmayaraq işlədilə bilirdi, -
dəzgahlarda görülən işin dəyərini dəqiq təyin etmək mümkün idi.
Elektrik ötürmələrinin tətbiqi ilk vaxtlarda yalnız yeni dəzgahların alın- ması və ya da sexin texniki cəhətdən tamamilə yenidən silahlandırılması zamanı iqtisadi səmərə verirdi. Ona görə də, istehsalçılar dəzgahları hə-
Sənaye inqilabı
mişə olduğu kimi, qayış ötürməsi üçün pilləli disklərlə hazırlayırdılar və hansı ötürmədən istifadə olunmasını müştərinin öhdəsinə buraxırdılar. Nəticədə, çox vaxt transmissiya qurğusu saxlanılaraq elektrik mühərriki ilə hərəkət etdirilirdi (şəkil 2.72) [2.56]. Ümumiyyətlə, dəzgahqayırmada elektrik mühərriklərinin kütləvi tətbiqi, ilk dəfə olaraq Amerikada başlayır. Almaniyada yalnız XIX əsrin sonunda, tezkəsən alət poladlarının tətbiqi nəticəsində yüksək kəsmə sürətlərinə yaranan ehtiyac ilə şərtlənən təzyiq nəticəsində dəzgahlar separat olaraq belə mühərriklər ilə təmin olunmağa başlayırlar.
Literatur
Şəkil 2.72. Dəzgahların elektrik mühərriki ilə qrup şəklində hərəkət etdirilməsi, 1892-ci il.
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
2.6. Sənayeləşmə prosesinin genişlənməsi ərəfəsində maşınqayırma 2.6.1. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində əldə edilən texniki nailiyyətlər XIX əsrin sonunda elektrikləşmə epoxasının qədəm qoyması ilə sənayeləşmə prosesi daha güclü şəkildə genişlənərək Avropanın başqa ölkələrini bürüməyə başlayır. Elektrik maşınlarının böyük həcmdə istehsal edilməsi, onu istehsalın və məişətin çox sahələrində tətbiqini mümkün etmişdir. Bunun nəticəsində, elektrik enerjisinə getdikcə artan tələbat elektrik stansiyalarının işlədilməsi üçün daha güclü enerji mənbələrinə ehtiyacı artırmışdır. Bu problem buxarla işləyən turbinlərin ixtirası ilə həll edil-
mişdir. 1883-cu
ildə isveçrəli Karl de Lavalın (ingl. Carl Gustav Patrik
düzəltdiyi buxar turbini 770 m/s sürətinə malik olaraq
gücü adi buxar maşınına nisbətən on dəfə artıq idi (şəkil 2.73). Bu turbinin iş prinsipi belədir. Dörd borudan verilən buxar carxın pərlərinə yönəldi- lir. Yüksək təzyiq altında olan buxar pərlər üzrə axaraq onu fırladır. Çarxın dönməsi nəticəsində istilik enerjisi mexaniki enerjiyə çevrilir [2.57, 2.58]. Laval ilə eyni vaxtda ingilis mühəndisi Çarlz Parson çox pilləli buxar turbinini ixtira edir (şəkil 2.74). Parsonun düzəltdiyi turbindən Şəkil 2.73. Lavalın turbinin iş sxemi.
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
həm elektrik stansiyalarının işlənməsi, həm də gəmilərin sürətlə hərəkət etdirilməsi üçün tətbiq edilirdi. 1884-cü ildə amerikalı Pelton böyük təzyiq altında şırnaqla işləyən hidroturbini ixtira edir. Hidroturbinlərin faydalı iş əmsalı çox yüksək idi, təxminən 80% təşkil edirdi. Bundan əlavə hidroturbinlərin tətbiqi ilə əldə edilən enerji ucuz başa gəlirdi [2.49].
Şəkil 2.74. Parson prinsipi ilə işləyən turbin. Böyük gücə malik maşınların yaradılması ilə bərabər kiçik həcmli çevik mühərriklərin hazırlanması üzrə də işlər görülməyə başlayır. Öncə qazla işləyən mühərriklər düzəldilir. Bu mühərriklər kiçik müəssisələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qazla işləyən mühərriklər daxili yanma mühərriki olub, qazın silindrdə yanması zamanı əmələ gələn təzyiq nəticəsində porşenin itələnməsi ilə hərəkətə gətirilirdi. Gilizlərdə yüksək temperaturda baş verən iş, işçi hissələrin soyudulması və yağlanmasını tələb edirdi. Bu problem, 1860-cı ildə belçikalı mühəndis Jozef Lenoar (fran. Joseph Etienne Lenoir) tərəfindən həll edilir (şəkil 2.75). O, ilk qaz mühərrikini düzəldir. Mühərrik əsasən içərisində kolba yerləşdirilmiş silindrdən ibarət idi. Mühərrikin iş prinsipi buxar maşınları ilə oxşar idi. Fərq orasında idi ki, burada qaz sıxılmamış halda gah kolbanın altında, gah da üst tərəfində yandırılırdı. Yanma zamanı əmələ gələn qaz təzyiqi kolbanı irəli-geri hərəkət etdirərək, dirsəkli valın köməyi ilə çarxı fırladırdı. Silindrin hər iki tərəfində qazın çıxması Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|