Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec spraw "nie z tego świata"

Tajemnice zaświatów czy moce psychiczne? 

30

 

 

sam dualizm, który cechuje każdą formę okultyzmu: dualizm zjawisk naturalnych, przyrodzonych i zja-

wisk nadnaturalnych, nadprzyrodzonych

56

. 

Spirytyzm postrzegany jest więc często – zwłaszcza współcześnie, kiedy zatarły 

się granice podziałów dokonanych na początku XX wieku – jako składowa parapsy-

chologii.  Koncepcja  zakładająca  możliwość  komunikowania  się  z  duchami  stanowi 

w tym ujęciu elementarną cząstkę parapsychologicznych postulatów. 

Psychotronika natomiast znacząco różni się od mediumizmu czy spirytyzmu, 

ponieważ zakres jej zainteresowań jest znacznie szerszy. Dyscyplina ta jest bowiem: 

[…] nauką o charakterze interdyscyplinarnym, która bada właściwości i funkcje materii żywej, a w szcze-

gólności jej przejawy psychiczne w zakresie ich wzajemnych oddziaływań informacyjnych za pośred-

nictwem pól energetycznych z przyrodą żywą i martwą, jak również energetyczne podstawy życia bio-

logicznego i psychicznego. Badania tych zjawisk prowadzimy przy użyciu metod i narzędzi stosowa-

nych przez nauki matematyczne i biologiczne

57

. 

Tymczasem współczesny spirytyzm stanowi dziedzinę opartą w głównej mierze 

na przekonaniu, iż pośród milionów ludzi znajdują się jednostki obdarzone poten-

cjałem, który pozwala im na pośredniczenie w kontaktach z umarłymi. Zjawiska nie-

wytłumaczalne, dziwaczne, osobliwe są niejednokrotnie powiązane z obecnością kon-

kretnej osoby, która działa jako kanał (channel) dla energii duchowej, manifestowanej 

w sposób fizyczny – psychokineza, telekineza, teleplastia (tworzenie się ektoplazmy), 

lewitacja,  przenikanie  się przedmiotów,  aporty (teleportacja  przedmiotów) itp.  lub 

psychiczny – pismo automatyczne, wizje, jasnowidzenia itp. Ważnym czynnikiem 

jest tutaj możliwość percypowania pozazmysłowego, w wyniku którego dana jednostka 

określana jest mianem medium. 

Istniejąca obecnie gałąź nauki zajmująca się eksploracją podobnych przypadków 

i nosząca nazwę psychotroniki, zakłada możliwość ponadzmysłowego oddziaływania 

na  rzeczywistość,  przy  czym  badania  obejmują nie  tylko  aspekty  duchowe  (to  jest 

odnoszące się do świata zmarłych), lecz także eksperymenty z hipnozą, incydental-

nością czy tak zwanymi mocami psi. 

Spirytyzm według dwudziestowiecznej definicji Jamesa R. Lewisa jest: 

 

 

56

  

H. Miś, A. Miś, Okultyzm, magia i wróżby, Warszawa 1982, s. 53. Zob także: A. Devine, Spirytyzm. Fakty i mity, Wrocław 2003. 

57

  

H. Miś, A. Miś, op. cit., s. 46. 

---

31 

Materializm kontra ezoteryka 

 

[…] ruchem religijnym, w którym szczególną rolę odgrywa wiara w istnienie życia po śmierci. Wiara ta 

[…] oparta jest na dowodach naukowych oraz fakcie komunikowania się z duchami zmarłych […]. Spi-

rytyzm uważany jest przez swoich zwolenników za religię o podstawach naukowych, łączący w sobie 

elementy zaczerpnięte z innych religii i wierzeń

58

. 

Koncepcja spirytystyczna zakłada ponadto możliwość istnienia osobowości czło-

wieka po śmierci za sprawą narodzin w ciele duchowym (nie zaś w nowym ciele fi-

zycznym)

59

. Natomiast według Cedara spirytyzm jest: 

[…] wiarą w istnienie duchów oraz w możliwość kontaktowania się z nimi; [jest to] empiryczna nauka 

o pochodzeniu, naturze i przeznaczeniu duchów oraz ich związkach z materialnym światem. Tworzy 

prąd filozoficzny. Spirytystą jest człowiek uznający poglądy głoszone przez spirytyzm, charakteryzu-

jący się określoną moralnością, wynikającą z założeń filozofii spirytystycznej

60

. 

Lewis wyróżnia przy tym model spirytyzmu francuskiego, popularny zwłaszcza 

po ukazaniu się dzieł Allana Kardeca (inna nazwa tego odłamu to kardecyzm), w któ-

rym  dominującą  rolę  pełni  między  innymi  koncepcja  reinkarnacyjna,  zakładająca 

możliwość ponownych narodzin fizycznych

61

, a także przywołania duchowego prze-

wodnika, pomagającego w przywróceniu i utrzymaniu równowagi duchowej. 

Rozpoznania dokonywane w dziewiętnastym stuleciu nie odbiegają zbytnio od 

dwudziestowiecznych doprecyzowań, wyraźniejsze jednak było rozgraniczenie po-

między spirytyzmem a mediumizmem oraz – już na początku dwudziestego wieku 

–  wprowadzenie  rozróżnienia  pomiędzy  mediumizmem,  spirytyzmem,  metapsy-

chologią, parapsychologią i metapsychiką.  

Dziewiętnastowieczny badacz spirytyzmu Paul Gibier uznał, że „podstawą teorii 

spirytystów jest aksjomat, który stanowi węgielny kamień ich wiary i co do którego 

godzą się wszyscy. Podług spirytystów: możemy porozumiewać się z duchami, tj. z dusza-

mi zmarłych”

62

. Komunikacja możliwa jest natomiast: 

[…] za pośrednictwem osobników, obdarzonych szczególną, dotąd jeszcze niezbadaną siłą, za pomocą 

której duchy nabierają władzy działania na przedmioty materialne, podpadające pod zmysły. Osobniki, 

 

 

58

  

J. R. Lewis, Spirytyzm. W: J. R. Lewis, op. cit., s. 318–319. Warto zwrócić uwagę na fakt, że autor posługuje się terminem 

„spirytyzm” wymiennie z określeniem „mediumizm”. 

59

  

Ibid. 

60

  

Cedar, Spirytyzm. W: Cedar, op. cit., s. 183. Definicja jest nieprecyzyjna, nie wskazuje żadnych konkretnych wyznaczni-

ków wspomnianej filozofii. 

61

  

Zresztą według Lewisa religie spirytystyczne różnią się między sobą właśnie na poziomie doktryny reinkarnacji, przyj-

mując rozmaite jej interpretacje. 

62

  

P. Gibier, Spirytyzm. Studium historyczno-krytyczne i doświadczalne, przeł. J. Wł. Dawid, Warszawa 1889, s. 27. 

---