Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec spraw "nie z tego świata"
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Tajemnice zaświatów czy moce psychiczne? 34
ście mediumizm, interpretowany jako poszukiwanie ukrytych w człowieku mocy psy- chicznych, stanowiłby przeciwwagę dla poglądu mistycznego artykułowanego przez zwolenników wirujących stołów. Jednego z bardziej charakterystycznych rozróżnień mediumizmu i spirytyzmu dokonał w Majakach Teodor Jeske-Choiński, konstatując, że „spirytyści twierdzą, że duch wchodzi w stolik, mediumiści szukają jakiejś siły, nieokreślonej dotąd przez na- ukę”
69 . Pisarz sytuował różnicę pomiędzy jedną dyscypliną a drugą w sferze sporu dotyczącego mechanizmów powstawania tajemniczych zjawisk, pomijając zupełnie obszar etyczny i filozoficzny czy światopoglądowy. W artykule Nowoczesny spirytyzm tego autora pojawiła się zresztą definicja odróżniająca spirytyzm od mediumizmu na podstawie jednego tylko szczegółu: Wiadomo, że podług spirytystów istnieje łącznik między ludźmi żywymi a umarłymi. Pozostali na ziemi potomkowie posiadają moc porozumiewania się z cieniami przodków, ale dziać się to może tylko za pośrednictwem osobników obdarzonych szczególną, dotąd nieznaną siłą. „Mediami” zowią spiryty- ści takie jednostki, wyjątkową obdarzone zdolnością. Gdyby komunikowanie się z duchami było jedyną treścią spirytyzmu, nie różniłby się on niczym od najzwyklejszych „zabobonów”. […] Wiara w duchy jest tak stara, jak człowiek w ogóle […]. W tym rozumieniu jest każdy, kto nie zaprzecza istnieniu świa- tów pozagrobowych, spirytystą. Ale nie o takim spirytyzmie, nie o odwiecznej wierze w łączność ży- wych z umarłymi, mówią spirytyści. Z chwilą, gdy na „komunikacje” zwrócili uwagę uczeni […] miała się wiara zamienić na wiedzę 70 . Koncepcja Choińskiego jednak w istotny sposób wpływa na klasyfikację obu po- jęć, wskazując jednocześnie na punkt niezwykle ważny w interpretacji omawianych zjawisk. Mediumizm jest bowiem dziewiętnastowieczną nazwą określającą dziedzinę nauki zajmującą się doświadczeniami badającymi zjawiska ponadnaturalne – aspekty związane z mediumicznością, telepatią, jasnowidzeniem itp. Marian Morawski traf- nie identyfikował ów obszar jako „okultyzm naukowy”, gdyż podobne działania rze- czywiście mieściły się w XIX wieku w obrębie idei doświadczalnego eksplorowania sfer dotychczas niepoznanych. Morawski z niepokojem obserwował rozwijający się stopniowo ruch naukowy z powagą traktujący eksperymenty z udziałem mediów i wirujących stolików. Co jest najcharakterystyczniejszym w tych ostatnich latach i zupełnie nowym zjawiskiem […], że świat naukowy, który dotychczas boczył się na cały okultyzm i systematycznie go ignorował, teraz zaczyna
T. Jeske-Choiński, Majaki. Niedokończona kartka z chwili bieżącej, Warszawa 1895, s. 91–92. 70
35 Materializm kontra ezoteryka
z nim flirtować. I tak, w Anglii zasłużony dla nauki William Crookes […] przerzucił się na okultyzm […]. We Francji dr Gibier próbował także naukowych tłumaczeń, lecz zetknąwszy się ze sławnym medium Slade, wpadł również w czysty spirytyzm 71 .
spirytyzm” cechuje między innymi wiara w metempsychozę i dusze antenatów. Nieporozumienia wynikające z kojarzenia spirytyzmu z mediumizmem, uzna- nym za dziedzinę wyłącznie naukową, prowadziły do licznych polemik na ten temat. Na uwagę zasługuje na przykład artykuł redakcyjny w „Niwie” z 1895 roku, dobitnie podkreślający wyabstrahowanie mediumizmu i identyfikujący tę dziedzinę z proce- sami badawczymi: Mediumizm obejmuje szereg zjawisk natury psycho-fizjologicznej, które mogą i powinny być badane tak samo jak i hipnotyzm, magnetyzm, somnambulizm i inne podobne mało znane zjawiska. Badanie tych zjawisk nie stoi bynajmniej w sprzeczności ani z nauką Kościoła, ani też z prawami natury 72 . Rozgraniczenie pomiędzy spirytyzmem a naukowym rozpatrywaniem sfer nad- naturalnych stało się na tyle istotną kwestią, że redakcja „Niwy” kategorycznie odże- gnywała się od popierania tego pierwszego nurtu. Nadmienić jednak warto, że utoż- samianie ezoteryki z eksperymentami badawczymi nie wpłynęło korzystnie na osą- dy adwersarzy. Przeciwnie, mariaż mistycyzmu z nauką zaowocował krytyką podob- nej postawy i refleksjami nad kondycją ówczesnej nauki, szukającej spełnienia w ob- szarach dziwacznych, tradycyjnie kojarzonych z aspektami magicznymi, a zatem niemieszczącymi się w granicach eksperymentów godnych wielkich umysłów. Podkreślić należy, iż jeśli mediumizm w rozumieniu zwolenników stał w opozycji do spirytyzmu, to większość jego przeciwników stawiała pomiędzy obiema dziedzi- nami znak równości, argumentując, że gałąź nauki eksplorująca obszary uznawane za mistyczne jest parodią wiedzy i doświadczenia. Opinię taką dokumentuje fragment artykułu zamieszczonego w „Ateneum”, w którym czytamy: „naukowy spirytyzm! Czy to nie szyderstwo z nauki […]!” 73 . Kilka lat wcześniej (w 1889 roku) czasopismo to zamieściło także artykuł Spirytyzm Władysława Kozłowskiego, w którym autor nastę- pująco wyjaśniał afirmującą postawę niektórych badaczy wobec zjawisk nadprzyro- dzonych:
71
M. Morawski, Dzisiejszy okultyzm naukowy, „Przegląd Powszechny” 1898, t. 58, s. 159. 72
73
Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|