Мавзу: 16-18 ёшли енгил атлетикачи қизларнинг жисмоний тайёргарлик хусусиятлари

Uzunlikka sakrash t/j (sm)	Uch xatlab sakrash (m.sm)	Bal.sakrash t/j (Abalakov usulida sm)	8-10 qad. yugurib kelib uz. sak. (m.sm)
Uz.sak. (to‘liq masofa m.sm)
1	Otaboyeva M.	1999	5,5	205	5,63	29	3,24	3,78
2	Aliyeva M.	1999	5,6	195	5,36	26	3,06	3,47
3	Xasanova D.	1999	5,4	201	5,47	28	3,19	3,52
4	Teshaboyeva X.	1999	5,5	191	5,19	25	2,99	3,29
5	Mirzayeva M.	1999	5,7	209	5,84	32	3,36	3,81
6	Soliyeva A.	1999	5,8	196	5,42	28	3,22	3,68
7	Zokirova K.	1999	5,5	202	5,89	31	3,37	3,89
8	Rasulova Sh.	1999	5,3	215	5,78	34	3,49	3,92
9	Tuxtasinova B.	1999	5,6	196	5,63	28	3,18	3,65
10	Ashurova M.	1999	5,7	184	4,96	25	3,05	3,48
O‘rtacha			5,56	199,4	5,52	28,6	3,22	3,65

2-jadval
Nazorat (kuzatuv) guruhi uzunlikka sakrovchi qizlarning
tezkor – kuch sifatlari (n =10).

№	F.I.SH.	Tug‘ilgan yili	30 m yugurish	Uzunlikka sakrash t/j	Uch xatlab sakrash	Bal.sakrash t/j (Abalakov usulida)	8-10 qad. yugurib kelib uz. sak.	Uz.sak. (to‘liq masofa)
1	Xalilova M.	1999	5,6	196	5,47	30	3,15	3,66
2	Qoraboyeva O.	1999	5,6	198	5,52	30	3,21	3,47
3	Qodirova S.	1999	5,5	198	5,29	31	3,19	3,52
4	Mamatova Z.	1999	5,6	201	5,36	29	3,27	3,61
5	Karimova K.	1999	5,7	211	5,23	28	3,36	3,81
6	Matkarimova N.	1999	5,6	191	5,41	28	3,22	3,68
7	G‘oziyeva Z.	1999	5,6	207	5,61	26	3,37	3,76
8	Ermatova Sh.	1999	5,8	192	5,27	26	3,02	3,60
9	Ergasheva J.	1999	5,7	200	5,39	25	3,18	3,48
10	Muxiddinova F.	1999	5,5	204	5,49	29	3,33	3,65
O‘rtacha			5,62	199,8	5,40	28,2	3,23	3,62

Biz barcha mashg‘ulotlar shiddati va yuklamalarini o‘rganib chiqib tajriba guruhiga shunday vositalarni taklif qildik:

Sakrashlar (yo‘lka bo‘ylab, tepalikka, pastlikka, g‘ovlardan, qumga, og‘irlashtirilgan uskunalar bilan va boshqa) bir va juft oyoqlarda;
Shtanga bilan bajariladigan mashqlar;
Yugurishlar (qisqa- 10-100m, o‘rta-150-250m, uzoqroq-600-2000m);
Uloqtirishlar (yadro – 3-5kg, og’‘irlashtirilgan to‘p va hokazo);
Gimnastik mashqlar (egiluvchanlikni oshiruvchi mashqlar, trompolinda mashqlar va boshqa).
Tezkor-kuch sifatlarini tarbiyalashga nazorat hamda tajriba guruhlarida butun o‘quv-mashg‘ulotlar vaqtining 10% ajratildi. Bu mashqlar mashg‘ulotning asosiy qismida o‘tkazildi. Boz ustiga nazorat guruhida quyidagi uslublar qo‘llanildi; o‘yin, musobaqa, takrorlash va oraliqli, aylanma mashg‘ulot ko‘rinishida o‘tkaziladigan mashqlar.
Bu asosan sakrash-siltanish xususiyatiga ega bo‘lgan mashqlar, umumiy rivojlantiruvchi mashqlar (buyumlar bilan va buyumlarsiz), yengil atletika mashqlari (yugurish, sakrash, uloqtirish), estafetalar.
Bir vaqtning o‘zida tajriba guruhida tezkor-kuch sifatlarini tarbiyalashda “kuchli” mashg‘ulot uslubi qo‘llanildi. Mashg‘ulotlar davomida qo‘llaniladigan ushbu uslub mashqlari tajriba guruhi futbolchilari tomonidan to‘psiz hamda to‘p bilan bajarildi.
Mashg‘ulotlar aylanma va potokli usullarda tashkil qilindi. Sakrashlar chuqurlikka va ketidan yuqoriga yoki uzunlikka sakrash bilan uyg‘unlikda qo‘llanildi, so‘ngra to‘pni olib yurib, sakrab turib oyoq yoki bosh bilan zarba berish amalga oshirildi. “Kuchli” uslub yordamida mashqlarni 20 minut ichida bajarish paytida paytida yosh futbolchilar 20-30 marta chuqurlikka sakrab ketganda otilib chiqish mashqini bajardilar.
Pedagogik tajriba davomida hammasi bo‘lib 97 ta o‘quv-mashg‘ulotlardan 44 tasida “kuchli” uslub qo‘llanildi. Har bir mashg‘ulotlarning davomiyligini 90 minutni tashkil etdi, undan 20 minuti “kuchli” uslub mashqlariga ajratildi.
Shu vositalar shiddatini va yuklamalarini xaftalik mezon bo‘yicha taqsimladik.


3-jadval
Uzunlikka sakrovchi qizlarning bir xaftalik mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan vositalar va ularning meyorlari

Mashg‘ulot yo‘nalishi	Vositalar	Meyor
UJT	Sekin yugurish, kross, o‘yinlar	1soat
	Egiluvchanlikni, chaqqonlikni rivojlantirish	20’
Kuch tayyorgarligi	Shtanga b-n mashqlar: dast, siltab ko‘tarish va boshqa	40’
	Yuklamalar bilan sakrash: girya, partnyor bilan	40’
	Og‘irliklar va to‘ldirma to‘plar bilan mashqlar	30’
	Uloqtirishlar: yadro, tosh va boqalar	20 mar.
	Gimnastika va akrobatika mashqlari	20’
Yugurish tayyorgarligi	Maxsus yugurish mashqlari, 50 m. gacha bo‘lgan masofalarga yugurish	200 m
	Startdan 60-80 m gacha bo‘lgan tezlanishli yugurishlar	400 m
	Startdan 100-150-200 m gacha bo‘lgan tezlanishli yugurishlar	1000 m
	Takroriy yugurishlar 50-100 m gacha.	500 m
	Tepalikka va tepalikdan pastlikka 30-60 m gacha bo‘lgan yugurishlar(5-80)	300 m
	Yugurib kelib 20-30 m masofalarga yugurish	120 m
	Sakrashdagi yugurib kelish masofasida yugurish(35 m gacha)	6-8 mar.
Sakrash tayyorgarligi	To‘liq yugurib kelish masofasidan depsinib qadamlab uchish	6-8 mar.
	O‘rta masofadan yugurib kelib uzunlikka sakrash	10 mar.
	Xuddi shu faqat silkinch oyoqda depisib	10 mar.
	Balandlikka xatlab o‘tish usulida sakrash	30 sak.
	Uch xatlab sakrash(turgan joyidan): bir oyoqda, oyoqdan oyoqqa.	6-8 mar.
	6-8 yugurib kelishdan 5 martalik sakrashlar: bir oyoqda, oyoqdan oyoqqa.	6-8 mar.
	Tepaliklardan(tumba) uzunlikka sakrash: uch xatlab, besh xatlab.	12-16 mar
	30-40 m bir oyoqlab sakrash	4-6 mar.
	30-40 m oyoqdan oyoqqa sakrash	4-6 mar.
	Basketbol shitiga bir va ikki oyoqdan depsinib sakrash(turgan joyida)	20 mar.
	Basketbol shitiga yugurib kelib bir oyoqdan depsinib sakrash	20 mar.
	Tepalikka va tepalikdan pastlikka bir oyoqda va oyoqdan oyoqqa sakrash	100 sak.
	G‘ovlardan sakrash: bir oyoqlab, ikki oyoqlab va boshqa	100 sak.
	To‘liq yugurib kelishdan uzunlikka sakrash	6-8 mar.

Agar sportchi katta intensivlikka ega bo‘lgan ishni bajarsa, lekin kuchini tejamasdan ishlatsa, u holda maxsus chidamlilikni rivojlantirish yoki tejamkorlik bilan ishlash kerak. Sportchi musobaqalarda imkoni boricha aqliy, sensor, his-hayajon va bir xil harakat yuklamalarini pasaygan holda bajarishi kerak.

Buning uchun sportchi musobaqalar davomida quyidagi talablarga javob berishi kerak.
Kuniga 8-9 soatdan kam uxlamasligi kerak. Musobaqalar orasida tanaffusda yugurish haqida kam o‘ylashi fikrini bo‘lmasligi kerak. Bunda fikr bo‘linishi katta bo‘lmagan aqliy va jismoniy yuklamalar bilan bog‘liq bo‘lishi kerak.
Musobaqalarda asosan raqiblar kurashi kuzatiladi. Bu yaqin vaqtlarda ko‘rish imkoni tug‘iladi. Boshqa sakrovchilarni kuzatish kerak emas.
Organizmga yetarlicha miqdorda oziq-ovqat va suyuqliklarni iste’mol qilish. Bunda organizmga ko‘p narsa yuklamaslik kerak. Oziq-ovqat sifatiga e’tibor berish kerak.
Hamma narsadan qochish kasallik yoki shikastlanishlarning sababi bo‘lishi mumkin. Kichik holdan toyish va chidamlilikni pasaytirishga olib keladi.
His-hayajon yuklamalari iloji boricha past bo‘lishi kerak. Musobaqa boshida asosan ijobiy hayajonlanish yuzaga keladi, buni saqlab qolishga harakat qilish kerak.
Asosan buni kuzatish faoliyatini zarur bo‘lmagan hayajonlanishga o‘tkazish orqali amalga oshiriladi.
Energiya kerakli vaqtda, kerakli holatda miqdor va sifatda sarflanishi lozim. Ba’zida kam miqdorda energiya sarflansa ham katta samaradorlikka erishiladi va bu oxir oqibatda energiyani kam-kam ishlatganda ham katta tejamkorlikka olib keladi.

XULOSA
1. Xulosa qilib aytganda har yilgi mashg‘ulotning asosiy maqsadi va vazifalariga qarab, yil rejasi turli xil tuziladi.
Shunga binoan mashg‘ulotlarning har qaysi yili uchun asosiy maqsad ko‘rsatiladi. Bu maqsad sport ixtisosida yaxshi natijalar ko‘rsatishdan iborat bo‘lavermaydi. Masalan, yosh yengil atletikachi qizlar uchun har tomonlama jismoniy tarbiyalash jarayonida tezkorlikni rivojlantirish ayniqsa, sportda tezlikni oshirish shuningdek, yengil atletika turlari texnikasi asoslarini egallashi muhimdir.
2. Mashg‘ulot qanday o‘tayotgani va nazorat malumotlarini yengil atletikachi o‘z kundaligiga, bu esa murabbiy maxsus jurnalga yozib boradi. Murabbiy ish rejasida amalda qanday bajarilgani bir oylik rejada ko‘rsatiladi. sportchi mashg‘ulot jarayonida nimani bajargan bo‘lsa hammasini uning musobaqalarda va mashg‘ulotlarda ko‘rsatgan natijalarni muntazam yozib boradi, sportchilarni kayfiyatini va musobaqada muvaffaqiyat qozonishga, mashg‘ulotlar samarasiga tasir etishi mumkin bo‘lgan tashqi muhit omillari muntazam hisobga olib borildi.
3. Asosiy maqsadga qarab har yilgi mashg‘ulot uchun asosiy vazifa va vositalar belgilandi. Bu yerda vazifa va vositalarni mashg‘ulotning yillik rejasidagi kabi, konspektlashtirib o‘tirishning hojati yo‘q. Bu vazifalar va vositalarni mashg‘ulotning yillik aosiy yo‘nalishini aniqlab, ularning yilma – yil o‘zgarib borishini ko‘rsatib borsa bas. Buning uchun rejada asosiy vazifalar va vositalar yilma-yil taqsimlanadi va ularga qanday e’tibor berishi ko‘rsatildi.
4. Yil bo‘yi davom etadigan mashg‘ulotni bajarish hisobga olib borish bu yilgi ish mazmunini va natijalarini o‘tgan yillardagi bilan taqqoslashga qilingan ishni, erishilgan, muvaffaqiyatlarni baholashga va keyingi mashg‘ulotni to‘g‘riroq rejalashtirishga imkon berdi. Yengil atletikachi mashg‘ulotning birinchi kunidanoq shaxsiy sport kundaligi tutib, unga har kunni yozib boradi.

5.Pedagogik nazoratda mashq ko‘rganlik darajasining va bundagi o‘zgarishlarning asosiy ko‘rsatkichi – sport natijalari hisoblandi. Shunga qarab yengil atletikakchining tezkor kuch sifatlarini tarbiyalash haqida fikr yuritildi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish to‘g‘risida”, Toshkent, 2002 y.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Qarori “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”, Toshkent, 2002y.
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasi “Konistitutsiyasi”.- T.: O‘zbekiston., 1992y.
   
4. 
   Karimov I.A. O‘zbekistonning o‘z istiqloli va taraqqiyoti yo‘li.- T. “O‘zbekiston”, 1992y.
   
5. 
   Karimov I.A.. «Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyoti poydevori» Toshkent 1997 y.
   
6. 
   O‘zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi qonuni (2000y. 26 - may) “Halq so‘zi” gazetasi, 2000 y. 26 – may.
   
7. 
   O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida” gi qonuni (1997y. 2 avgust) “Turkiston” gazetasi, 1997y. 1 oktabr.
   
8. 
   O‘zbekiston Respublikasi “Bolalar va o‘quvchi yoshlarni jismoniy tarbiyalash konsepsiyasi” (1992). Uchitel O‘zbekiston gazetasi. 1992.
   
9. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning “Sog‘lom avlod uchun” ordenini ta’sis qilish to‘g‘risidagi farmoni (1993 yil 4 mart) “Turkiston” gazetasi, 1993. 6 marta.
   
10. 
    O‘zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport” to‘g‘risidagi qonun (yangi tahrir) - T, 2000, 26 may.
    
11. 
    Niyozov I Yengil atletika O‘quv qo‘llanma O‘z.Dav JTI 2005y
    
12. 
    Inozemseva L.A. Yengil atletika va uni o‘qitish metodikasi O‘quv qo‘llanma TDPU 2008 y
    
13. 
    Normurodov A.N. Yengil atletika O‘quv qo‘llanma Toshkent 2002y
    
14. 
    Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A., “Umum rivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi”. o‘quv qo‘llanma Toshkent, 2005 g.
    
15. 
    Andris E.R., Qudratov R.Q. Yengil atletika / T.- 1998.
    
16. 
    Qudratov R.Q., Yengil atletika / darslik. – Toshkent. 2012.
    
17. 
    Olimov M.S. O‘rta masofalarga yuguruvchi sportchi-talabalarni musobaqalarga tayyorlash uslubiyati. – T. 2011 y.
    
18. 
    Shakirjanova K.T. Yengil atletikada boshqaruv va pedagogik nazorat. – T. 2009.
    
19. 
    Shakirjanova K.T. Yengil atletikada sport mashg‘ulotlari asoslari. – T. 2008.
    
20. 
    Shakirjanova K.T. Jismoniy tarbiya jismoniy moslashishi sportchilarning mashqlanganlik darajasining mezoni sifatida. – T.2007.
    
21. 
    Halqaro Yengil atletika Federatsiyasi tarmog‘i www.IAAF.org.
    
22. 
    Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tarmog‘i www.edu.uz.
    
23. 
    Axborot ta’lim tarmog‘i www.ziyonet.uz.
    
24. 
    O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik tarmog‘i www.lex.uz.
    
25. 
    O‘zbekiston Yengil Atletika Federatsiyasi tarmog‘i www.uzathletcs.org.
    
26. 
    Yengil atletika Federatsiyasi tarmog‘i www.rusathletcs.ru.