Mavzu: Faoliyat va motivatsiya. Reja

Faoliyatning o‘ziga xosligi.

Faoliyat jahon psixoiogiyasi fanining asosiy (fundamental) tushunchalaridan biri hisoblanib, ko‘incha psixoiogik kategoriya sifatida olib qaraladi. Shuning bilan birga ushbu tuncha xaddan ziyod keng maonoli va ko‘ ahamiyatli tarzda foydalanilganligi tufayli uning mohiyati yoyiq bo’libboradi, natijada qiymati asal mazmunini yo‘qotdi. Xuddi shu boisdan psixoiogiya faoliyat uchun umumiy qabul qilingan definitsiya mavjud emas, foydalanib kelayotgan to‘zilma, ta’rif esa ko‘ hollarda tanqidga uchraydi¹. Xolbuki shunday ekan, semantiq tahlil o‘tkazish, o‘zaro taqqoslash zaruriyat aniqlangan bo‘lar edi, bu esa o‘z navbatida uning aloqador tushunchalar tarkibini mukammallashtirish imkoniyatini vjudga keltiradi.

Entsikloediya, izohli lug‘at va lingvistik so‘zliklardagi ma’lumotlar, ilmiy matnlarning tahlilini ko‘rsatishicha, faoliyat tushunchasi falsafa, fiziologiya, sotsiologiya, psixoiogiya fanlari redmetidan kelib chiqib, o‘zaro qorishish oqibatida mehnat, ish aktivlik, xulq singari to‘rt xil tavsifga ega bo’lgan.

I.M.Sechenov fiziologik organlar va tizimlar faolligi yoki ishi to‘g‘risida tasavvurga ega bo’lgan, shu sababdan uning asarlarida «tafakko‘rning faol shakli», «tafakkur faoliyati», «miya faoliyati», «muskul faoliyati» so‘z birikmalari keng ko‘lamda joy egallagan. I.P. Pavlov tomonida «oliy nerv faoliyati», N.A. Bershteyn esa «fiziologiya faolligi» atamasi fan olamiga olib kirgan. Lekin N.A.Bershteyn faollik, faoliyat, ish, mehnat tushunchalarini maonosga ko‘ra farqlagan bo’lishiga qaramay, aksariyat hollarda faollikni faoliyat maonosida qo‘llagan.

Psixofiziologiya faoliyat faollikni fiziologiya maonosi sifatida talqin qilingan bo‘lsa, ish, mehnat faoliyati «mehnat faolligi» mazmunida qo‘llagan. Ijtimoiy psixoiogiyada «faoliyat-faollik-ish-mehnat», «faoliyat-xulq», «mehnat-xulq-faoliyat» ko‘rinishlari juftligi uchrab turadi. S.L.Rubinshteyn ong va faoliyat birligi rintsiini ilgari surib va atrofliyaa asoslab berib, faoliyat psixoiogiyasini yaratish zaruratini tushuntira oldi. Uningcha, mehnat psixoiogik esam, balki «ijtimoiy kategoriya», psixoiogiya esa «mehnat faoliyatining psixoiogik jabhalarini» tatqiq etadi. Psixiklilikning namoyon bo’lishi yoki hukm surishi obyektiv shaklda xulqda, faoliyatda ifodalanadi (aks ettirish guruhakati maonosida).

A.N.Leontev faoliyatining psixoiogik nazariyasini yaratib, uning asosiy tushunchasi sifatida «redmetli faoliyat» so‘z brikmasi «ijtimoiy inson» sifatida talqin etiladi. Uning asarlarida «faoliyat», «xulq» tushunchalari guruh xil mazmunda ishlatiladi, jumladan, «teskari aloqalar vositasida xulqni boshqarish», «faoliyatning xalqali tuzilishi», «faoliyatni boshqarish», «qo‘lning tuyush faoliyati», «ertsetiv faoliyat», «retsetor va effektorlar aaratlarning hamkorlik faoliyati» kabilar.

B.G. Ananev faoliyat psixoiogiyasini faollik psixoiogiyasi maonosida tushunadi. Uning fikricha, bilish va muomala faoliyatining birlamchi ko‘rinishidir. Tadqiqotchi «inson faoliyati», «tashkiliy ish», «tashkilotchilik faoliyati», «xulq jarayonining aligoritmlari» atamalaridan har xil maonoda foydalaniladi.

Faoliyat tuzilishi.

(A.N.Leontg‘ev bo‘yicha)
maqsad

ehtiyoj

toshiriq

motiv harakat




faoliyat operatsiya sharoit