5-Ma’ruza
Mavzu: Sinfdan va maktabdan tashqari olib boriladigan
jismoniy tarbiya tizimi
Reja:
1.
Mashgʻulotgacha oʻtkaziladigan gimnastika.
2.
Jismoniy mashq daqiqalari.
3.
Katta tanaffusdagi oʻyinlar.
4.
Kuni uzaytirilgan guruhlardagi sport soatlari.
Kalit soʻzlar:
“dars, darsdan tashqari shakllar”, jismoniy tarbiyaning
darsdan va sinfdan tashqari shakllari, kirish gimnastikasi, jismoniy tarbiya
daqiqalari, katta tanafusdagi oʻyinlar, kuni uzaytirilgan guruhlarda jismoniy
tarbiya mashgʻulotlarini tashkil etish va oʻtkazish.
Umumta’lim maktablari kun tartibidagi jismoniy sogʻlomlashtirish
tadbirlari, tashkiliy metodik koʻrsatmalar mazmuni, vazifasi va maqsadi jismoniy
tarbiya boʻyicha oʻquv dasturida mkammal yoritilgan. Ularga quyidagilar kiradi:
Darsgacha gimnastika mashqlari.
Uning maqsadi: oʻquvchilarning aqliy ish
qobiliyatlari va oldilarida turgan oʻquv faoliyatlariga istak bildirishi hamda badan
a’zolarida salbiy siljishlarni ogohlantirish, uzoq vaqt harakatsizlikda boʻlgan
vaziyatni yoʻqotish. Maktabda darsdan oldin oʻtkaziladigan gimnastika har kuni
birinchi darsdan oldin oʻtkaziladi. Oʻquvchilarga gimnastika qildirishdan maqsad,
bir tomondan, ularning sogʻligʻini mustahkamlash boʻlsa, ikkinchi tomondan,
oʻquv materiallarini puxta oʻzlashtirishga erishishdir. Darsdan oldin oʻtkaziladigan
gimnastika oʻquvchilarning diqqatini faoliyatga jalb etadi va ularni darsga
tayyorlaydi.
Maktabga bolalarning ba’zi birlari oldin kelsa, boshqalari gimnastika
boshlanish paytiga etib keladilar. Oʻquvchilarning ba’zi birlari maktabga kelgunga
qadar oʻynab, yugurishga ulgurgan boʻlsa, boshqalari kechikmaslik uchun
shoshilib kelishadi, ba’zi birlari shoshilmasdan, lanj holatda keladilar, ya’ni
hamma oʻquvchilarning ham dars boshlanishidan oldin diqqati bir yerga
toʻplanmagan boʻladi. Shuning uchun ularning diqqatini bir joyga toʻplash va
ularni aqliy mehnatga tayyorlash lozim. Ana shuning uchun ham mashgʻulotdan
oldin oʻtkaziladigan gimnastika ayni muddaodir. Maxsus tanlab olingan mashqlar
bolalarni tinchitadi, ulardagi hayajonlanish holatini bosadi, boshqalarni
tetiklashtiradi.
Darsdan oldin bajariladigan gimnastikani har bir maktabda oʻtkazish shart.
Maktab ma’muriyati va jismoniy tarbiya oʻqituvchilari bu tadbirni yaxshilab yoʻlga
qoʻyish uchun oʻqituvchilar jamoasi oʻquvchilar, ota-onalar bilan birgalikda
tayyorgarlik ishlarini olib borishi kerak. Agar pedagoglar yigʻilishida darsdan oldin
oʻtkaziladigan gimnastika jiddiyroq muhokama qilinsa, bu holda gimnastika
maktab hayotiga tezroq singadi.
Mashgʻulotgacha gimnastika oʻtkazilishi maktab direktorining buyrugʻi
bilan e’lon qilinsa, yanada yaxshi boʻladi, chunki bu holda oʻquvchilarning
intizomi yaxshilanib, bu muhim tadbirga butun jamoa safarbar qilinadi. Jismoniy
tarbiya oʻqituvchisi darsdan oldin gimnastika mashqlarini oʻtkazish uchun eng
yaxshi oʻquvchilar va faollarni oʻziga yordamchi qilib tayyorlashi kerak.
Oʻquvchilarga mashqlar kompleksini jismoniy tarbiya darslarida oʻrgatish
mumkin. Ular esa bu komplekslarni uyda oʻzlari mustaqil ravishda puxtalaydilar.
Jismoniy tarbiya darslaridan vaqtincha yoki butunlay ozod etilgan oʻquvchilar
vrachning maslahi bilan uyda har kuni ertalab gigienik gimnastika mashqlari
kompleksini bajarishlari lozim.
Koʻpchilik maktablarning tajribasiga asosan, oʻquvchilarda darsdan oldin
oʻtkaziladigan gimnastikaga havas uygʻotish uchun sinflararo musobaqa tashkil
etilib, maxsus salomatlik burchagi tuzish, unga natijalarni yozib borish shart.
Buning uchun faollardan hakamlar tanlanib, ular har bir sinfning mashqlarni
bajarishi, xulqi, faolligini baholaydilar. Oʻquvchilarning uyushqoqligi koʻp
jihatdan ular bilan olib borilgan tayyorgarlik ishlariga bogʻliq boʻladi. Mashqlarni
bajarish uchun har bir sinfga maydondan alohida doimiy joyni ajratib qoʻyish
lozim. Mashqlarni jamoatchi faolning navbatchi oʻqituvchiga raport berishidan
boshlash kerak. Gimnastika mashqlari musiqa bilan oʻtkazilsa yanada yaxshi
boʻladi.
Darsdan oldin oʻtkaziladigan gimnastika 8-10 daqiqa davom ettiriladi.
Kichik sinflarda mashqlarni bajarish vaqti 5-7 daqiqagach kamaytiriladi.
Har bir mashqlar kompleksini oʻquvchilarga 10-15 kun davomida bajartirish
mumkin. Oʻquvchilarda mashq bajarishga boʻlgan havasni oshirish maqsadida har
ikki-uch kundan keyin kompleksning biror qismini oʻzgartirib turish lozim.
Darsdan
oldin
bajariladigan
gimnastikaning
asosiy
mazmunini
umumrivojlantiruvchi mashqlar tashkil qilib, ular butun organizmni, barcha
muskullarni rivojlantirishga qaratilgandir. Hamma oʻquvchilarni birvarakayiga
joylashtirish imkoniga ega boʻlgan maktablarda bu mashqlarni yurish, yugurish
harakatlari bilan toʻldirib borish tavsiya etiladi. Mashgʻulotgacha oʻtkaziladigan
gimnastika mashqlarini ham muayyan bir izchillikda qoʻllash, ularning organizmga
ta’sirini asta-sekin oshira borish kerak. Darsdan oldin bajariladigan gimnastikani
yurishdan, muskullarga me’yorda ta’sir etadigan harakatlardan boshlash, birdan
zoʻr berib bajariladigan mashqlarni qoʻllamaslik kerak.
Kompleks tanlashda barcha muskullarni rivojlantiradigan mashqlarga e’tibor
beriladi. Ularni vaqti-vaqti bilan navbatlantirib turiladi.
Birinchisi - mashqlar qon aylanishini yaxshilaydigan, chuqur nafas olish va
qaddi-qomatning toʻgʻri rivojlanishiga yordam beradigan “kerishish” shaklidagi
mashqlardan iboratdir;
Ikkinchisi - oyoqlarni bukish va qonning butun organizmga tekis tarqalish
imkonini beradigan “choʻqqayish” shaklidagi mashqlar;
Uchinchi, toʻrtinchi va beshinchilari - gavda muskullarini rivojlantiruvchi
mashqlar. Ular qorin muskullarini mustahkamlaydi va ichki a’zolarning me’yor
holatini, me’yorda ishlashini ta’minlaydi. Bu mashqlar orqa muskullarni ham
rivojlantirib, qomatni toʻgʻri shakllantiradi, bukurlikning oldini olib, gavdaning
qovurgʻa muskullarini mustahkamlash imkonini beradi;
Oltinchisi - siltanish harakatlaridan iborat boʻlgan mashqlardir. Bunday
mashqlar natijasida boʻgʻimlar chaqqon ishlaydi, bilak, oyoq va koʻkrak qafasi
yaxshi rivojlanadi;
Yettinchichi - sakrash, yugurish va chaqqonlik bilan choʻqqayish mashqlari
boʻlib, ular nafas olish va qon aylanishini kuchaytirib, barcha ichki a’zolarning
faoliyatini faollashtiradi.
Mashgʻulotgacha oʻtkaziladigan gimnastika toʻrgan joyda yurish, chuqur
nafas olish va toʻgʻri qomat his qildiruvchi mashqlar bilan tamomlanishi lozim.
Maydonda yoki bino ichida har bir sinfni bemalol joylashtirish imkoniyati
boʻlgan paytlarda mashqlarni buyumlar bilan oʻtkazish tavsiya qilinadi.
Buyumlarni maydonchaga oldindan shunday joylash kerakki, oʻquvchilar saf
tortish yoki darsdan oldin oʻtkaziladigan gimnastika mashqlarini bajarish uchun
oʻz joylariga kelganlarida ularni qoʻllariga olish qulay boʻlsin.
Jismoniy tarbiya daqiqasi. Uning maqsadi: hordiqni chiqarish, oʻquvchilar
ish qobiliyatini oshirish.
Ma’lumki, bola uzoq vaqt qimirlamasdan oʻtirishi natijasida, qoʻl va oyoq
barmoqlarining, tos, qorinning qon bilan ta’minlanishi susayadi. Bosh miyaning
qon bilan ta’minlanishini yomonlashuvi esa bolalar asab hujayralarining ish
faoliyatiga salbiy ta’sir etadi, bu esa oʻz navbatida, bola diqqatligiga ham salbiy
ta’sir koʻrsatadi. Bola charchaydi, uning ish qobiliyati pasayadi, mashgʻulotlardan
chetlashadi,diqqatsiz, har narsani unutadigan boʻlib qoladi, oʻquv materiallarini
oʻzlashtira olmaydi. Aqliy va jismoniy yuklamani oʻz vaqtida almashtirib turish,
ayniqsa, boshlangʻich sinf oʻqituvchilarining ish faoliyatida muhim oʻrin tutadi.
Olimlarning kuzatishlaricha, birinchi sinf oʻquvchilari 15-20 daqiqa
davomida diqqat bilan oʻtirishlari mumkin ekan. 35 daqiqali mashgʻulotdan keyin
ularda ish qobiliyati keskin susayadi. Dars paytida koʻrish va eshitish organlari,
tana,ayniqsa, orqa kurak qismi muskullari, qoʻl barmoqlari koʻproq yuklama oladi.
Charchashning boshlangʻich holatida markaziy nerv tizimini qoʻzgʻatuvchi
jarayonida oʻquvchilar xulqi tez oʻzgaradi: oʻqish faoliyatidan chetlashadilar,
oʻqituvchining tushuntirishini e’tiborsizlik bilan tinglaydilar, gaplashadilar,
oʻrinlaridan turib ketadilar.
Mana shunday holatda 2-3 ta jismoniy mashqlarni toʻgʻri tanlash
charchashni yoʻqotadi, oʻquvchilar diqqatini yaxshilaydi, ularning ishlash
qobiliyatini oshiradi.
Jismoniy mashq daqiqalari oddiy, murakkab koordinatsiyani talab etmaydigan 2-3
ta mashqlar kompleksidan iborat boʻlib, ular qoʻllar, tana, bosh, oyoq uchun
moʻljallangandir. Muskullarning katta qismini qamrab oladigan va asosan statik
kuchlanishni yoʻqotadigan, nafas olishni faollashtiradigan, qon va limfa
aylanishlarini kuchaytiradigan mashqlar kompleksi tanlab olinadi.
Jismoniy mashq daqiqalarini hamma darslarda oʻtkazish shart. Oʻquv
faoliyatining turiga qarab mashqlar oʻtirgan yoki toʻrgan holda bajariladi. 1-2-
daqiqagacha davom etadigan 3-4-mashqlarning har biri 4-6 marta takrorlanadi.
Kompleksning 1-mashqi qoʻllarni harakatlantirgan holda turlicha dastlabki
holatlardan choʻzilish, toʻgʻrilanish, hamma boʻgʻinlarda egilish mashqi boʻlishi
kerak. 2-mashqi tanani oʻngga, chapga burish, oldinga va orqaga engashishdan,3-
mashqi oyoqlarni bukish va toʻgʻrilash, tizzada bukilgan oyoqlarni koʻtarish,
partada oʻtirgan holda turish va dastlabki holatga qaytish, toʻrgan holatdan oʻtirish
va hakazolar. 4-mashqi esa tinchlantiruvchi va oddiy mashqlar boʻlishi kerak.
Mashqlar aniq, toʻgʻri, chiroyli, nafas olish ritmiga mos bajarilishi zarur.
Jismoniy mashq daqiqalarini musiqa ohanglari ostida oʻtkazish ham qoʻllaniladi.
Musiqa oʻquvchilarning dam olish samaradorligi uchun qoʻshimcha omil boʻlib,
ularga ijobiy hissiyot beradi, harakat bilan bogʻlangan holda ish qobiliyatini
oshirishning samarador vositasi boʻladi.
Katta tanaffusda oʻtiladigan oʻyinlar: Uning maqsadi: oʻquvchilar sogʻligʻini
mustahkamlash va faol dam olish, chiniqish, aqliy va jismoniy ish qobiliyatlarini
oshirish, jismoniy mashqlarni muntazam ravishda bajarishni odat tusiga kiritishdan
iboratdir.
Dostları ilə paylaş: |