Mavzu: Markaziy osiyo ilk orta asr shaharlari

1.So’g’d shaxarlari (Kashkadaryo va Zarafshon voxasi)

• 1.So’g’d shaxarlari (Kashkadaryo va Zarafshon voxasi)
• Qashkadaryo va Zarafshon voxalari – So’g’d deb atalgan.
• VIII asr voqyealarini e’tirof etgan yozma manbalar So’g’dda – Samarkanddan tashkari, Ishtixon, Robinjon, Dabusiya, Panjakent Barket (Abarket), Varagsar, Kamarja qal’asi shaharlar xususida eslatib utiladi. Bu vaktda nafakat Samarqand, balki Ishtixon (ixshidlar rezidensiyasi) va Kushaniya yirikligi jixatidan Buxorodan utib ketgan. Ulardan xam xatto Dabusiyaning 22-23 ga ega bo’lgan shahristoni bo’lgan. Buxoro voxasi singari, So’g’dda ko’pgina katta bo’lmagan viloyatlarga (knyajestva) bo’lingan bo’lib, ularning markazlari katta bo’lmagan shaharlardantashkil topgan edi. Bunday shaharlarning ba’zilari bizlarga ma’lum. Masalan: Kofir – qal’a (Narpayda), chelak, Quldor – tepa va haqazo. VIII asr So’g’d shaharlari Buxoro voxasiga nisbatan kichik bo’lmagan Al – Istaxri va Al – Muqqadasi fakat 12 ta shaharni nomini tilga olib utganlar.
• X asrda bu serxosil voxada Buxoro voxasiga nisbatan kamrok shaharlar mavjud bo’lib, yangi markaz sifatida birontasi ildam siljimaydi (albatta Samarqanddan tashqari). Albatta eskilari, masalan Dabusiya singarilari birmuncha usdi, 50 dan ziyod bo’lgan rabotga, shukningdek, Robinjon xam 70 ga kam bo’lmagan rabotga ega bo’lgan.
• X asrdan so’ng bu xududdagi shahar rivoji xaqida juda kam ma’lumotlar bor. Shuningdek, XI-XII asrlarda bu yerlarda yangi shaharlar paydo bo’lganligi kuzatilmaydi.

Samarqand.

Samarqand.

Azal-azaldan o’troq hayot, sug’orma dehqonchilik, ilm-fan va tarqqiyot markazi bo’lib kelgan, Samarqand – shahri Zarafshon vohasining markaziy qismida joylashgan bo’lib, jahon tarixida insoniyatning madaniy beshiklaridan biri sifatida e’tirof etib kelingan. Samarqand va uning shakllanish va taraqqiy topishi to’g’risida turli tarixiy manbalar, moddiy va madaniy yodgorliklar, xalq og’zaki ijodiyoti namunalarida ko’pgina ma’lumotlar uchraydi. Afrosiyob 1219 yilda Chingiz qo’shini tomonidan vayron qilingan. Shundan beri shahar xarobalari yer qa’rida ko’milib yotibdi. Uning xududi hozirgi shaharning shimoliy qismida, ya’ni mashhur Siyob bozori bilan Siyob daryochasi oraliqidagi 219 gektar maydonni egallagan.