Mavzu: Markaziy osiyo ilk orta asr shaharlari

Ilk o’rta asrlarda Xorazm shaharlari. Xorazmning ilk o’rta asrlariga oid tarixini, tadqiqotchilar bu hududdagi tadqiqotlar natijasiga ko’ra shahar tipidagi shaharlar va qishloqlarni topdilar. Shulardan Berkut-Qal’a va Tosh-Qal’a shular jumlasidandir. Berkut qal’a-sitadel (qo’xandiz) 1ga (100x100m) va 5ga yaqin qishloqdan iborat bo’lgan. Qo’handiz – 10,5 m uzunlikudagi qal’a devori bilan o’ralgan bo’lib, har tomonida 4 ta minora bilan mustahkamlangan. Qo’handizxududidan donjon – 18x18 m maydonli turarjoy binosi kazib olingan. Donjon VI –VII asrlarda tashkil topgan bo’lib,ikki marotaba qayta qurilgan va oxir bor (VIII) tashkil topganidan buyon 6 ta uydan iborat va bu uylar tor yulaklar atrofida biriktirilgan edi. Uylarning balandligi 8 m uzunlikda qurilgan. Ikkinchi qishloq qismi ikkita alohida qismlardan tashkil topib, bo’lar yondosh qurilgan binolardan iborat. Birinchi bino janubga – paxsa bilan devor bilan o’ralgan bo’lib 2.6-2.7 m oraliqda joylashgan shinaklar (o’q otiladigan teshiklar) bilan ta’minlangan. Shimoliy – g’arbiy tomonidagi binoda ikkita uyning qoldiqlari topilib, VIII asrga tegishli ekanligi qayd qilingan. Lekin ularning kurilish rejasini, devorning yomon saqlanganligi oqibatida bilishga imkon bermadi. Shahar harakteridagi «qishloqlardan ikklantiradiganlaridan beri»- Kuyuk – kaladir.

Xiva

Xiva

Xiva shahri nomining kelib chiqishi ko’plab tadqiqodchilar tomonidan o’rganilgan va tadqiq yetilgandir. Xususan ayrim tadqiqotchilar shahar nomini Xorazmiy tiliga yaqin bo’lgan qadimiy ositen tilidan «Xizauv»-«qal’a» so’zidan , boshqalar yesa bu atamani antik davrdan Xiva hudidan

oqib o’tgan Xeykanik (hozirgi Polvonniyoz) kanalining o’zgartirilgan nomidan nomidan kelib chiqqan deb hisoblaydilar (ya’ni Xeykanik, Xeyvaniq, Xeyvaq, Xeva, Xiva)

Xorazmlik tarixchi Xudoyberdi Qushmuhammad o’zining 1831-yilda yozgan «Dili g’aroyib» asarida xorazmning qadimgi shaharlarni nomma nom sanar yekan, «Bu mamlakatning yana bir qal’asi (qal’ayi rumdir)»