mavzu soat juftlik Rivojlanish va ta’lim psixologiyasi faninig mazmuni, maqsadi va bolaning rivojlanishi

Kognitiv rivojlanish nazariyasi - rivojlanish jarayonida fikrlashning katta o'zgarishlarga qaratilgan qarashlar majmui.

Eng qadimgi va taniqli kognitiv-rivojlanish nazariyotchisi shveysariyalik olim Jan Piaje edi. O'nlab yillar davomida butun dunyo bo'ylab minglab tadqiqot ishlarini olib borgan Piaje birinchi navbatda bolalardagi bilimning rivojlanishiga e'tibor qaratdi. Piaje batafsil kuzatishlar, chuqur intervyular va eksperimental tadqiqotlardan mohirona foydalangan holda raqamlar, jismoniy sabablar va psixologik jarayonlar kabi mavzular bo'yicha bolalarning mantiqiy fikrlash xususiyatini o'rganib chiqdi. Yana bir taniqli kognitiv-rivojlanish nazariyotchisi, amerikalik psixolog Lourens Kolxberg (1927-1987) axloqiy fikrlash bo'yicha keng ko'lamli tadqiqotlari bilan tanilgan.
Piaje, Kolxberg va ularning hamkasblari fikricha, kognitiv rivojlanish bolalarga hamdardlik bilan qarash va ularning hozirgi fikrlash darajasining mantig'ini tushunishni anglatadi. Voyaga yetganlar kabi fikr yuritish bolalar uchun yakuniy va istalgan natija bo'lishi mumkin bo'lsa-da, kognitiv rivojlanish nazariyotchilari bolalarni o`z imkoniyatlaridan tashqari fikr yuritishlarini xato deb o'ylashadi, ya`ni ular bolani hozirgi bosqichidan tashqarida o'ylashga majbur qila olmaslik kerakligini uqtiradilar. Ular, shuningdek, bolalarni o'zlarining hozirgi qobiliyatlaridan tashqariga chiqarishga urinayotgan kattalar keraksiz stressni keltirib chiqaradi va bolalarning mavjud fikrlash qobiliyatlarini rivojlantira olmaydilar deb hisoblashadi.
Ko'pgina kognitiv-rivojlanish g'oyalari hozirgi olimlar avlodi tomonidan yaxshi baholanmoqda. Zamonaviy mutaxassislar bolalarning tafakkuri ko'pincha yangi va jumboqli ma'lumotlarning mazmunini anglashga oqilona urinish ekanligini tan olishadi. Biroq kognitiv-rivojlanish nazariyalari ham kuchli tanqidlarga uchragan. Eng asosiy tanqidlardan biri tadqiqotchilarning kamdan-kam hollarda bolalar rivojlanishining aniq bosqichlarini belgilashi. Bolalar esa ko'pincha murakkab fikrlash usullari orasida oldinga va orqaga harakat qilishadi. Masalan, tanqidchilarning ta'kidlashlaricha, bolalar ma'lum bir mavzu haqida mavhum fikr yuritmasliklari ularning mavhum fikr yuritishga qodir emasligini anglatmaydi. Sahna nazariyalarini avvalgi muhokamamizda aytib o'tganimizdek, bolalar ba'zida ma'lum sohalarda juda yuqori darajada fikr yurita oladilar, shu bilan birga boshqa sohalarda faol fikr yuritishga qodir emaslar.
Ehtimol, kognitiv-rivojlanish nazariyalaridan kelib chiqadigan eng muhim prinsip o'qituvchilarning bolalarni boladek tushunishlari kerakligidir. Bolalarning bilim olishlarini yengillashtirish uchun tarbiyachilar o`quvchilarning suhbatlarini diqqat bilan tinglashlari, ularga atroflarini faol o'rganishlari, ularning harakatlarini kuzatishlari va ularni o'z g'oyalari bilan tekshirishlari uchun ruxsat berishlari kerak. Kattalar bolalarning fikrlashini qadrlagandagina, uni rivojlantirishga umid qilishlari mumkin.