Mavzu tilshunoslik maktablari yosh grammatikachilar maktabi
Yüklə 56,42 Kb.
|
| murakkab, bunday o„xshashlikka ega bo„lmagan shakllar (morfemalar) sodda shakl sanaladi.
Ana shu ikki tasnifdan u o„zi tomonidan ishlab chiqilgan barcha lingvistik tushunchalarni aniqlashga, xususan, uning lingvistik ta‟limotida markaziy tushuncha bo„lgan sinf va konstruksiyani belgilashga tayanch nuqta sifatida foydalanadi. 3. Ikki murakkab shakl uchun umumiy qism sanalgan til shakli konstituent, yoki shu murakkab shaklning qismi (komponenti) sanaladi. Konstituentlar bevosita ishtirokchilar va oxirgi (terminal) ishtirokchilarga bo„linadi. Oxirgi ishtirokchi morfema sanaladi. Bevosita ishtirokchilar tushunchasi Sossyurning sintagma tushunchasiga yaqin bo„lib, quyidagi misol asosida tushuntiriladi: Poor John ran away (“Bechora Djon uzoqqa qochdi”); Bu gap ikkita bevosita ishtirokchiga bo„linadi: Poor John va ran away. Ularning har qaysisi, o„z navbatida yana ikkita yangi bevosita ishtirokchiga bo„linadi: Poor va John, ran va away. SHunday qilib, alohida morfemalar ajratilgunga qadar bevosita ishtirokchilar tushunchasi ostida qismlarga ajratila beradi. Bevosita ishtirokchilar tushunchasi keyinchalik formal sintaktik tadqiqotlarning rivojlanishini belgilab berdi va deyarli 30 yillar o„tgach mashina grammatikasi va tilning matematik modellarini hosil qilishda keng qo„llanildi. 4. L.Blumfild, shuningdek, tilshunoslikka substitut tushunchasini olib kirdi. Uning fikricha, ma‟lum sinfga mansub bo„lgan bir shaklning muayyan bir sharoitda boshqasi bilan almashinib kelishi substitut sanaladi. Substitutlar shakllarning sinfini hosil qiladi. 5. Tarkibidagi bevosita ishtirokchilarning hech qaysisi bog„liq shakl bo„lmagan til shakli sintaktik konstruksiya sanaladi. Sintaktik konstruksiyalarning ikki turi ajratiladi: ekzotsentrik va endotsetrik. Agar fraza uning bevosita ishtirokchilari shakli sinfiga mansub bo„lsa, u endotsentrik sanaladi (qiyos, poor John John bilan almashinishi mumkin. SHuning uchun shu sinf shakliga mansubdir). Boshqacha aytganda, “harakat qiluvchi shaxs-harakat” ni bildirib, gap shaklida ifodalangan sintaktik konstruksiya ekzotsentrik, birikmani uning qismi bilan almashtirish mumkin bo„lgan konstruksiya esa endotsentrik konstruksiya sanaladi. Masalan, “baho-predmet”ni bildiruvchi bechora Salim, chiroyli gul birikmalarini tarkibidagi Salim yoki gul bilan almashtirish mumkin bo„ladi va har ikki holatda ham bir xil funksiya bajaradi. L.Blumfild tomonidan ishlab chiqilgan lingvistik tushunchalar sistemasi asosan ana shulardan iborat. Bu tushunchalarning bir qanchasi, xususan, bevosita ishtirokchilar, substitutsiya, ekzotsentrik va endotsentrik konstruksiyalar kabi tushunchalar struktur tilshunoslikdan boshqa tilshunoslik yo„nalishlarida ham e‟tirof etildi. L.Blumfild o„z nazariyasini aniq bo„lmog„i uchun matematik usullardan foydalanadi. Uning fikricha, har qanday jumla matematiklar tili bilan aytganda, kontinuum sanaladi. Uni xohlagan miqdordagi qismlarga bo„lish mumkin bo„ladi. Uning ta‟kidlashicha, lingvistik tadqiqotlarning asosiy ob‟ekti jumlalar orqali ifodalangan Yüklə 56,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|