Mелиораtив щидроэеолоэийанын

159 
 
(atmosfer  çöküntülərindən,  suvarma  sularından)  miqdarı;  F-  axın 
elementinin sahəsidir. 
Şimali Muğanın ərazisi Kür-, Araz çayları və Ovçu qobu ilə 
əhatə olunmuş balans rayonu kimi qəbul edilmişdir. 
Balans  yuxarıdan  yer  səthi,  aşağıdan  isə  qrunt-    və  təzyiqli 
suları  ayıran  sukeçirməyən  horizontla  əhatə  olunmuş  qat  üçün 
hesablanmışdır. 
Su-duz  balansını  hesablamaq  üçün  aşağıdakı  düsturlardan 
istifadə olunmuşdur. 
1. Su balansı tənliyi: 

W
s
=

N-V-K)+(P
ss
-P
si
)+(Q
1
-Q
2
)+(S
çs
+P
ts
)

F
T
,  (23)  
                             
2.
 
Aerasiya  zonasında  nəmlik  ehtiyatının  dəyişməsi  nəzərə 
alınmaqla, qrunt sularının balans tənliyi: 
 

W
s
=



H

N
i
-V
tg
-K
n
)+(P
pn
-P
dr
)+(Q
1
-Q
2
)+(F
çs
+P
ts
)

W
tg

F
T
,                 
(24) 
3.
 
Duz balansı tənliyi: 
 
±
S

=

(P
n
C+NC
1
)+(Q
1
C
2
+F
çs
C
3
+P
ts
C
4
)

-

 P
dr
C
5
+Q
2
C
6

F
T
,                  
(25) 
 
Burada: 

  -  qrunt  suyu  səviyyəsinin  enməsi  zamanı  sulu 
süxurların  xüsusi  suvericilik  əmsalı  və  ya  qrunt  suyu  səviyyəsi 
üzərində qruntların xüsusi nəmlik çatışmazlığı əmsalı; 

H - qrunt suyu səviyyəsinin T müddətində dəyişməsi, m; 
T  –  hesabi  müddət  (bizim  hesablamada  365  sutka  qəbul 
edilmişdir); 
V, V
tq
 – ümumi buxarlanmanın  miqdarı (torpaqda və bitki-
lərdə buxarlanma); torpağın səthindən, su hövzələrindən və qrunt 
suyu səthindən, m
3
; 

---

160 
 
N, N
i
 – əraziyə düşən atmosfer çöküntülərinin miqdarı və bu 
çöküntülərin qrunt sularına infiltrasiyası, m ; 
S
çs
 - çay sularından süzülmə, m
3
; 
P
ss
,  P
si
  -  səth  suları  (suvarma  suları)  ilə  axın  və  suvarma 
sularının    (magistral  və  təsərrüfatdaxili  kanallardan,  o  cümlədən 
suvarma sahələrindən) infiltrasiyası, m
3
 ; 
P
dr
  –  drenaj  sistemi  ilə  balans  rayonu  hüdudundan  kənara 
aparılan qrunt suları, m
3
; 
Q
1
 və Q
2
  - uyğun olaraq,  yanlardan və  yanlara yeraltı axın, 
m
3
; 
P
ts
 – təzyiqli sularla qidalanma, m
3
; 
K
i
  -  aerasiya  zonası  süxurlarında  su  buxarlarının  konden-
sasiyası  nəticəsində  əmələ  gələn  suyun  həcmi  və  bu  suların 
infiltrasiyası, m
3
; 
F  –  balans  rayonunun  sahəsi,  ha  (150  min  ha  qəbul 
edilmişdir); 

∆S  -  T  müddətində  toplanan  (+)  və  ya  azalan  (-)  duzun 
miqdarı; 
C
1
,  C
2
,  C
3
,  C
4
  ,  C
5
  ,  C
6
  -  uyğun  olaraq,  suvarma  sularının, 
atmosfer  çöküntülərinin,  yanlardan  və  yanlara  yeraltı  axının, 
təzyiqli suların və drenaj axınının orta illik minerallaşma dərəcəsi, 
q/l. 
Balans rayonuna daxil olan və xaric olan duzların miqdarını 
hesablamaq  üçün  bütün  qidalanma  mənbələrindən  daxil    olan  
suların  minerallaşma dərəcəsi təyin edilmişdir  (cəd.26). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

161 
Cədvəl  26 
Yeraltı və yerüstü suların kimyəvi analizlərinin 
nəticələri  (Şimali Muğan)  (1994) 
Duzların 
toplanma 
mənbələri 
Quru 
qalıq, 
q/l 
o cümlədən    ionların   tərkibi,  q/l
Ca
+2
 
Mg
+2
 
Na+K
+1
  HCO
3
-2
 
SO
4
-2
 
Cl
-1
 
Atmosfer 
çöküntüləri 
0,25 
0,03 
0,003 
0 ,011 
0,056 
0,041 
0,09 
Yanlara 
yeraltı axın 
21,10 
1,001 
1,732 
8,029 
0,200 
1,150 
8,98 
Suvarma 
suları 
0,620 
0,244 
0,071 
0,134 
0,080 
0,019 
0,07 
Təzyiqli 
sular 
41,30 
0,76 
7,30 
13,72 
0,60 
4,20 
14,7 
Drenaj 
suları 
13,64 
0,47 
0,70 
3,49 
0,23 
2,79 
5,97 
Yanlardan 
yeraltı axın 
20,10 
0,22 
1,248 
5,086 
0,190 
6,758 
6,60 
2.13.Aerasiya zonasında və yer səthində   
rejim-balans müşahidələri 
Belə  müşahidələr,  adətən  qrunt  sularının  infiltrasiyasını  və 
buxarlanmasını, o cümlədən aerasiya zonasında nəmlik ehtiyatının 
dəyişməsini öyrənmək üçün aparılır. 
Lizimetrik  müşahidələr.  Qrunt  suyu  səthində  infiltrasiya 
və buxarlanma, o cümlədən aerasiya zonasının su rejimi üzərində 
müşahidə aparmaq üçün lizimetrlər tətbiq olunur.  
Lizimetr  (yunan  dilindən  tərcümədə  “lysos” -   həllolma) 
-  torpaqdan süzülən  nəmliyin  (torpaq  məhlulunun)  toplanması  
və  qeydiyyatı  üçün   olan  cihaz  və  ya  stasionar  qurğudur. 
Torpağın  lizimetrik  tədqiqatı  300  ildən  də  artıq  tarixə  
malikdir.  Lizimetr    qurğularının    tətbiqi    ilə    ilk    tədqiqatlar    su  
balansının    ayrı-ayrı    elementlərinin,      1688  –ci    ildə  isə  fransız  

---