Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir məqalənin macərası
- Ənvər paşanın təklifi
Bakıdan tanıyırdım. Moskvada onunla bir neçə dəfə görüĢmüĢdüm. Özünəməxsus orijinal bəzi fikirləri vardı. Bizi görər-görməz: - Siz burada nə gəzirsiniz, - dedi. Ona ayaqüstü izahat verəcək deyildik, təbii ki. - Sizə bir təklifmi etdilər? – deyə maraqlanırdı... - Yox canım. Sizdə bir söz var deyəsən, gələrsiniz, söhbət edərik, - dedim. Ayrıldıq. Ertəsi gün Sultan Qaliyev gəldi. Partiya dairələrində sensasional bir xəbər yayılıbmıĢ. Sultan Qaliyev maraqlanıb soruĢur: - Bu doğrudurmu ki, dr. Nərimanovu (o vaxt Azərbaycan Sosialist Sovet Respublikası Komissarları ġurasının sədri) götürüb, yerinə Sizi (yəni məni) gətirəcəklər... - Yox canım, bunu hardan çıxartdınız?... - Kreml dairələrində belə danıĢırlar. - Siz ağlınızı itirdinizmi? Bu Ģayiələrə necə olur qulaq asırsınız?... Dr. Nərimanın yerinə bir müsavatçı olan Rəsulzadənin gətiriləcəyi necə bəhs mövzusu ola bilər? Bu Ģayiələrin, həqiqətən əgər varsa, müəyyən bir məqsədlə xüsusi uydurulub yayıldığını, Sultan Qaliyevin tez inanan adam olduğuna eyhamla izah edirəm. Fəqət içimdən bu sensasiyalı hadisə ilə bir gün əvvəl Stalinlə Kalininin arasında iki Azərbaycanın birləĢdirilməsi mövzusundakı “zarafat” arasında hər halda bir münasibət aramağın əbəs olmadığı fikri də ağlıma gəlməmiĢ deyildir.
Əlifba məsələsinin Azərbaycanda mübahisələrə səbəb olduğu günlər idi. Ərəb hərfləri tamamilə götürülüb, yerinə latın hərflərimi qoyulsun, yoxsa ərəb hərflərinə səsli hərflər əlavə edilmək surətilə vı əlifbanın sadəcə, islahı iləmi kifayətlənilsin, deyə cəmiyyət iki zümrəyə ayrılmıĢ, hər iki tərəf öz tezisini müdafiə edirdi. O zaman Azərbaycanda maarif komissarı olan DadaĢ Bünyadzadə ərəb əlifbasının islahı tezisini müdafiə edirdi. Bu tezis ozamankı Ģərtlər və mülahizələrlə Azərbaycan vətənpərvərləri və türkçüləri tərəfindən də müdafiə olunurdu. DadaĢ Bünyadzadə Moskvaya gəliĢində məni ziyarət etmiĢ, əlifba məsələsindəki görüĢümü bir layihə halında yazmamı xahiĢ etmiĢ və bu lahiyənin Azərbaycanda müdafiəsini Ģəxsən üzərimə götürəcəyini vəd etmiĢdi. Mən məsələ haqqındakı görüĢlərimi bir məqalə Ģəklində Moskvada Millətlər Komissarlığı tərəfindən nəĢr olunan “Jizni nasionalnostey” qəzetində nəĢr etdirdim. BolĢeviklərin ərəb hərflərini latın hərfləri ilə əvəz etdirmək xüsusunda gizli və əsl fikirlərini bildiyimizdən (ki bu fikir sonradan həyata keçirilmiĢ, ərəb hərfləri öncə latın hərflərinə, sonra da rus hərflərinə təbəddül edilmiĢdir) bu məqalədə türk elləri arasındakı mədəni əlaqələri tamamilə kəsdirməmək üçün yazılanı daha asan
oxutdura bilmək məqsədini təmin edən inqilabçılara haqqı verirdim. Məqaləni eynən nəĢr edən bu qəzet sonunda özündən bir-iki cümlə əlavə etmiĢ və bu əlavə cümlələrdə “əlifbanı” islah xüsusundakı fikirlərimizin kommunizmi müvəffəqiyyətlə yaymaq niyyətindən irəli “gəldiyi” də göstərilmiĢdir. Məqalənin Azərbaycandakı oxucuları, təbii, bu fikrin mənə aid olmadığını yaxĢıca anlamıĢlarsa da bu taktikanın nəyi gözə aldığı da Ģübhəsiz ki, sezmiĢdilər. bu münasibətlə qəzet idarəsi qarĢısında verdiyim bütün protestlər nəticəsiz qalmıĢ, göndərdiyim məktub da heç cür nəĢr edilməmiĢdir.
Hələ Bakıda “Osobı otdel”in “mətbəx”ində müqəddəratımızı acizanə gözləyib qaldığımız zaman Sovet hökumətinin bütün ġərq millətləri Avropa kapitalizmə qarĢı ayağa qaldırmaq üçün tədbirlər gördüyünə aid hər gün yeni-yeni məlumatlar alırdıq. Vaxtilə Hindistanlı Bərəkətulla əfəndi, tatar məĢhurlarından ƏbdürrəĢid Ġbrahimov və Musa Begiyevin Lenin və Stalinin məĢhur dekretlərini müdafiə etmək üçün islam dünyasına etdikləri xitablardan xəbərimiz vardı. Bu dəfə isə Bakıda məĢhur ġərq millərləri qurultayı toplanırdı. Qurultaya Rusiya idarəsində olan türk-müsəlman millətlərdən baĢqa Rusiya sərhədi xaricindəki inqilabçı ünsürlərin nümayəndələri də gəlmiĢdilər. günün ən sensiyalı hadisəsi Ənvər paĢanın da bu münasibətlə Bakıya gəlməsi idi. PaĢanın müsəlman əhali tərəfindən qarĢılandığına dair dastan və rəvayətlər saxladığımız həbsxananın səskeçməz divarlarından nüfuz edərək bizə qədər gəlirdi. PaĢanın minmiĢ olduğu avtomobilin ətrafını bürümüĢ qələbəlikdən hərəkət etməz bir hala gəldiyi, əlini, ətəyini, maĢınını öpənlər olduğunu hər kəsin “aman paĢam, nə zaman qurtaracayıq?” deyə ona xitab edildiyi kameradan-kameraya danıĢılırdı. ġərq millətləri qurultayında paĢaya söz verməmiĢ, əksinə keçmiĢdəki siyasi fəaliyyətini acı-acı tənqid edən bir nitqlə qarĢılamıĢlarsa da, lojada görünər- görünməz bütün qurultay ayağa qalxmıĢ, onu əzəmətli bir Ģəkildə, gurultulu alqıĢlarla qarĢılamıĢlar. 1918-ci ildəki məğlubiyyətlərdən sonra Ənvər paĢanın Rusiyada necə peyda olduğunun təfsilatını burada anladacaq deyiləm. Yalnız onunla Moskvada ikən görüĢümdə bolĢeviklərlə hansı məqsədlərlə təmasa gəlmiĢ olduğuna və bu təmasın nə kimi bir nəticə ilə bitdiyinə aid qeydlərimi birbaĢa və dolayısilə Stalinlə əlaqəsi olduğu üçün burada təsbit edəcəyəm. Moskvaya gəlib yerləĢdikdən sonra burada iki türk nümayəndəliyinin olduğunu öyrəndik. Bunlardan biri Ankara hökumətini rəsmən təmsil edən Türkiyə nümayəndəliyi idi. Digəri isə türk missiyası (Turetskaya missiya) deyilən ikinci bir heyət idi. Bu, əsl Ġttihad və Tərəqqi liderlərindən Ənvər paĢa ilə Camal paĢanın Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|