Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Birisi çıxıb fəhlələrə “inqilabdan əvvəlki vəziyyəti sizə təmin edərik, bir Ģərtlə ki, bir daha tətil etməyin, deyirsə, bunlar bunu özlərinə böyük hörmət hesab edirlər”, - deyə Leninə xalq arasındakı əhval-ruhiyyəni çatdırırdı. Peterburjets də ümidsizliyə düĢərək “nə edək?” - soruĢan gənclərə “Plexanova qayıtmalı” deyə cavab verirmiĢ (Plexanov rus menĢeviklərinin tanınmıĢ lideri idi). Peterburjets əvvəldən yaxĢı tanıdığı Bakının inqilabdan sonrakı əhvalı ilə maraqlanırdı. Ġnqilabın - oranın məiĢətində nə kimi təbəddülat gətirdiyini soruĢur, ona lazım olan izahatı verirdik. Söhbət dönüb-dolaĢıb yoldaĢ Stalinin üstünə gəldi. Bizim müsahib: - O, - dedi, - xoĢniyyətli bir inqilabçı deyildir. Onun üçün baĢlıcası ideya deyil, sadəcə, hakimiyyətdir. O, idealist sosialistlərdən çox, dəliqanlı terroristlərə istinad etmək istər. BolĢevik inqilabını cığırından çıxaran bu kimi demaqoqlardır. Görəcəksiniz, o, fəhlə sinfinin baĢına bəla olacaqdır. Nə cahpərəst, nə intriqan, nə qorxunc adamdır o, bilməzsiniz. Stalinə görə bombaçı olmayan birisi həqiqi revolyusioner ola bilməzmiĢ, heç təsadüfi deyil ki, ətrafını bu cür qafqazlılarla doldurmuĢdur. Biz Stalinin hər halda baĢqaları kimi çox da Ģöhrət sevən bir adam görünüĢündə olmadığına, xüsusi
həyatında təvazökar davrandığına, fotoqrafiyalarının belə digər komissarlar kimi heç bir yerdə görünmədiyinə iĢarə edincə, o, əlilə baĢı üzərindən bir jest edərək: - Eh... - dedi. - Ona görə ki, kifirdir.
Moskvaya payızda gəlmiĢdik. QıĢ üçün yaxĢı da tədarüklü deyildik. Hələ mənim ayaqlarım demək olar yalın idi. Yayda Azərbaycan dağlarında daĢıdığım “çust” deyilən incə bir ayaqqabı daĢıyırdım. Günlər keçir, havalar soyuyurdu. Moskvanın sərt qıĢ günləri yaxınlaĢırdı. “Hərbi kommunizmin” Ģiddətli günlərində ayağa bir ayaqqabı tapmaq imkansızdı. Bir ayaqqabı üçün müraciət, xahiĢ etmək isə heç ağlıma belə gəlməzdi. Bu kimi əskikliyə dözəcək, düĢdüyümüz Ģəraitdə görülməsi mümkün olacaq iĢlərlə məĢğul olacaqdıq. “Rumyansev muzeyi” deyilən Moskvanın əski mədəni müəssisəsi yaĢadığımız evin yerləĢdiyi məhəllədə idi. Burada müəzzəm bir kitabxana vardı. Oraya getməyə qərar verdim. Azərbaycan tarixi və müxtəlif mövzular üzərində araĢdırmalar aparırdım. Yarıac, yarıçılpaq bir vəziyyətdə hər Ģeyi unutmuĢ, kitablara dalmıĢdım. QıĢ qar təpələri və dondurucu havası ilə bərabər gəldi. Yay çustu ilə günü- gündən kitabxanaya getmək çətinləĢirdi. Bu çətinliyi əvvəl yanımda olan qalın yun corabı geyməklə qarĢıladım; sonra madam Berzanovskinin borc kimi verdiyi keçədən “valenka” dedikləri çəkmə iĢimə yaradı. Fəqət havalar bir az ilıqlaĢıb, qarlar əriməyə baĢlayınca valenka artıq geyilməz oldu. O zaman təkrar Azərbaycandan gətirdiyim çust ilə qalın yun coraba qayıtdım. Fəqət hər gün
tədqiqat iĢindən dönüncə bu corabı gözəlcə sıxıb, ocaq baĢında qurutmaq lazım gəlirdi. Nəyin bahasına olursa-olsun bir ayaqqabı tədarük etmək artıq zəruri olmuĢdu. Üstümüzdə qalmıĢ bir qızıl pul var idi. Bununla bəlkə də bir cüt ayaqqabı almaq mümkün idi. Fəqət ayaqqabı haradadır, yoxdur ki alasan. Bu arada amerikalı fəhlələrdən bir hissəsinin Rusiyadakı fəhlələrə dağıtmaq üçün bir gəmi ayaqqabı gəldiyi xəbəri nəĢr edildi. Bir neçə gün sonra bu ayaqqabıların “suxarovka” deyilən bazarda satlığa çıxarılacağını öyrəndik. Bunlardan bir cütünü satın almaq ümidi ilə Məhəmməd Əli ilə birlikdə bazara getdik, üstümüzdəki qızıl istənilən qiymətin əsasını təĢkil etmək üzrə idi, fəqət kifayət deyildi. Əsl dəyər təĢkil edən Ģeyləri də buna əlavə etməli idik; bu dəyərli əĢyadan bir neçə iynə, bir az tikiĢ sapı və bir qədər də duz vermək lazımmıĢ, bu “əmtəələr” o dövrün qızıldan da qiymətli valyuta malları idi. ġükür olsun ki, bu “valyuta” mallarından bir qədər var idi; verdik, nəhayət, ayaqqabıları aldıq. Böyük bir sevinc içində evə dönürdük. Mən öndə, Məhəmməd Əli arxada addımlayırdıq. Məhəmməd Əlinin səsini eĢitdim: - Bura bax, bu yürüĢ ancaq bayram hədiyyəsi alan uĢaqlarda olur! Məhəmməd Əlinin xüsusi qatarı
Moskvada Kommunist Partiyasının 8-ci qurultayı açılırdı. Bu münasibətlə Rusiyanın hər tərəfindən hökumət mərkəzinə nümayəndələr gəlmiĢdi. Qafqazdan da ən məĢhur kommunist liderləri gəlmiĢdilər. Bu arada KronĢtad qiyamı baĢlamıĢ və bu hadisə məmləkətin hər tərəfində diqqətə Ģayan təsir buraxmıĢdı. Üsyan az bir vaxtda dərhal yatırılmıĢsa da, Lenin bu hadisədən dərs alaraq “hərbi kommunizm” taktikasını “nep” deyilən yeni iqtisadi siyasət taktikasına çevirmiĢdi. Sovet siyasətində yeni bir dövr təĢkil edəcək bu hadisənin Azərbaycanda nə kimi təsirlər yaratdığını öyrənmək lazım idi; bu münasibətlə alınacaq tədbir və hərəkət xəttinin əsasını doğru olaraq təsbit edə bilmək üçün bu informasiyalara böyük bir ehtiyac var idi. Məhəmməd Əliyə dedim ki: - YoldaĢ Stalinlə görüĢdüyümüz zaman Ġran inqilabı haqqındakı xatirələrimdən bəhs etdiyim yadındadır. O, bunlara aid materialları dərhal dönüb, Bakıdan gətirməni istəmiĢdi. Mən iĢi sonraya saxladım. Ġndi əsl vaxtı gəldi. Qurultay nümayəndələri bu günlərdə Bakıya qayıdırlar; bir yolunu tapıb, onlarla birlikdə Bakıya getsən fəna olmaz, vəziyyəti öyrənmiĢ olarsan. Məhəmməd Əli Ġran inqilabı haqqında materialları gətirmək üçün Bakıya gedəcək deyə məsələni Berzanovskiyə açırıq. Məsələ onu da maraqlandırdığından (bazar günü olmasına baxmayaraq, məsələ təcili olduğundan) dərhal telefonla məsələni Stalinə ərz edir. Stalin dərhal “Məhəmməd Əli yola çıxsın” deyə əmr edir. Nümayəndələr bir az sonra, o axĢam yola çıxacaqlarından Berzanovski tələsik büroya qaçır, lazım olan kağızları hazırlayır və xüsusi olaraq qoĢdurduğu
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|