Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
bu xüsusda çox da ümidverici bir halda olmadığına iĢarə etməklə təmin edirdik; Sovet sistemində insanın bir fərd və bir Ģəxsiyyət olaraq ortadan qaldırıldığını irəli sürürdük.
Stalinin qızğınlıqla mübahisə açdığı məsələlərdən biri də milli məsələ idi. BolĢevik partiyasının milli məsələ sahəsindəki nəzəriyyəsi və praktikası üzrə mütəxəssisi sayılan Stalinin bir də Millətlər komissarı olması təsadüfi idi?.. MenĢeviklərin milli məsələdəki taktikasını Ģiddətlə rədd edən Stalin Avstriya sosialistlərindən Otto Bauerin müəyyən bir əraziyə bağlı olmadan milli- personal (milli-mədəni) muxtariyyət prinsipinə dayanan sistemini Ģiddətlə tənqid edir. Bir millət üçün yalnız mədəni iĢlərdən ibarət bir muxtariyyətin qətiyyən kifayət etməyəcəyini, millətləri təmin edən Ģeyin hər Ģeydən öncə özlərini Ģəxsən idarə etməkdən ibarət olmasını deyir. Rusiya daxilindəki millətlər üçün milli- personel deyil, milli-territorial (milli-ərazi) bir muxtariyyətin qəbul edilməsi lüzumunu irəli sürür. Sovet hökumətinin iĢ baĢına gələr-gəlməz nəĢr etdiyi məĢhur dekreti dəlil kimi göstərirdi. Fəqət mən nəzəriyyədə “dekretləĢmiĢ” olan prinsipə, praktikada çox da riayət edilmədiyinə və bunun ən yeni misalı olaraq müqəddəratına Ģəxsən sahib olmaq istəyən Azərbaycanın qüvvə tətbiq edilərək sovetləĢdirildiyinə iĢarə edərkən o:
-
Əsasında Ģayani-təqdir olan təyini-müqəddərat hüququ mütləq deyil, fəhlə inqilabının baĢ mənafeyinə tabeli bir hüquqdur, - dedi. -
Bu kimi Ģərtə aid qeydlərlə ən mükəmməl prinsipləri praktikada güddükləri məqsədlərin tam əleyhinə olan nəticələrə çıxarması mümkündür, - cavabını verdim. Stalinlə bu söhbət mənə 1917-ci ilin mayında Moskvada Rusiya Müsəlmanları Qurultayında olan mübahisələri xatırlatdı. Orada mən Rusiyanın milli-territorial muxtariyyətlərə ayrılması prinsipini müdafiə edir, Əhməd bəy Salkov isə Rusiyanın mərkəzi demokrat bir hökumət halında qalaraq millətlər üçün yalnız milli-mədəni iĢlərlə məhdudlaĢdırılan “milli-personal bir muxtariyyət” tələb edirdi. Nəticədə qurultay əksəriyyətlə bizim istiqlal tezisimizdən çıxan milli- territorial muxtariyyət tələb edən qərar layihəsini qəbul etmiĢdi. Qurultaydakı bu mübahisələri sözgəliĢi danıĢdığım zaman Əhməd Salkov haqqında Stalin: - Məqsədsiz, rusofil bir menĢevik deyilmi? - dedi. - Və biz də bu günlərdə inqilab hazırlığı ilə məĢğul idik, - deyə əlavə etdi.
Müəmmalı bir hadisə
Səfərimiz Türkiyə-sovet münasibətlərinin çox gərgin bir dövrünə təsadüf etmiĢdi. Kamalçı Türkiyədən Moskvaya bir heyət göndərilmiĢdi. Heyət Moskvada müzakirələr apardığı vaxt Ankara hökumətinin o zamankı xarici iĢlər naziri Bəkir Sam bəyin Fransada imzaladığı birtərəfli müqavilə sovetlərin narahatlığına səbəb olmuĢdu; Türkiyəyə göndərilməkdə olan hərbi sursat göndərilməsi dayandırılmıĢdı. Bu münasibətlə Ankara ilə Moskva arasında yazıĢmalar davam edir, dalbadal alınan teleqramlarda Stalinin mülahizəsinə müraciət olunur, onun fikri soruĢulurdu. Moskvadan gələn narahatlıqlarla dolu bu təcili teleqramları Berzanovski ona göstərdikcə Stalin: - Ziyanı yox, gözləyərlər, - deyə cavab verirdi. Əhəmiyyətli teleqramların yağmaqda olduğu bu günlərdən birində salon- vaqon rəisi Davidov bizim yanımıza gəldi: - YoldaĢ Stalin sizi o biri vaqona köçürmək istəyir, hazırlaĢın, - dedi. Bu zərurət nədən doğdu? Davidovdan bir Ģey soruĢmadıq. Hər halda bu yaxĢı bir əlamət deyildi, narahatlıq içində baĢımıza nələr gələcəyini acizanə Ģəkildə gözləyirdik. ġeylərimizi yığdıq; hər saat yerimizi dəyiĢməyə hazır bir vəziyyət aldıq... Xəbər günorta verilmiĢdi. AxĢama qədər bir hadisə olmadı. Gecəni narahatlıqla keçirdik. Səhər oldu. Davidov bir neçə dəfə gəldi-getdi, bir Ģey demir. Öz-özümüzə “təhlükə sovuĢdu” deyirik, amma xəbərin səbəbini heç cür izah edə bilmir, maraq içində gözləyirdik. Məsələni Berzanovski və ya Stalindən soruĢmağa da münasib görmürük. Nəhayət, zehinlərimizi müəmma ilə yox, hazırkı vəziyyətlə məĢğul etməyə baĢladıq, özümüzü bizi bezdirən həĢəratlardan kupeni təmizləmək iĢi ilə məĢğul etməyə üstünlük verdik. Hadisənin nədən ibarət olduğunu sonra bildik. Ġrəlidə anladacağım kimi Moskvada onunla bir tavan altında yaĢadığımız Davidov bir gün bizə danıĢdı. Yolda gələrkən sizi baĢqa kupeyə köçürəcəkdik, sonra bundan vaz keçdik, səbəbini bilirsinizmi? - dedi və izah etdi: -
Berzanovski gəlib, Stalinə Türkiyə məsələsi üzrə teleqramlar gəlir-gedir, Rəsulzadələr də dəftərxana vaqonunda, iĢin məxfi tərəfi pozulur, demiĢdi. Stalin bundan sonra mənə sizi baĢqa bir kupeyə köçürmək əmri vermiĢdi. Sonra məndən Rəsulzadələr özlərini necə aparır deyə soruĢdu. Mən də çox təmkinli və sakit insanlardır, yeməklərini yeyib, sonra öz kupelərinə çəkilir, baĢqa heç bir Ģeyə qarıĢmırlar, dedim. -
dedi.
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|